Foaropwurd:It liket krekt as of‛t wy fan de earste ieu, troch de efangeeljes en de hannelingen, hast alles ôfwite, mar dat is mar skyn. De hannelingen en de apostoalyske brieven en de iepenbiering fan Johannes, dan binne we wol sawat oan it jier 80 of 90 ta, mar dan wite we noch mar in hiel lyts, iensidich bytsje fan wat der krekt mei en yn‛e tsjerke bard en sein is. Oer de twade ieu is noch folle minder bekend, omdat der in protte slimme ferfolgingen wienen en earst healwei de tredde ieu komt der wer wat mear ljocht. Faaks wie it dus better en gean oan‛t de fjirde ieu, mar in lochyske grins is der dochs net. Wy sjogge dus wol hoefier we komme. Dochs binne krekt dy earste ieuwen fan grutte betsjutting foar de koerts dy‛t de tsjerke letter gie. Fansels binne de measte en wichtichste dingen troch it bestudearjen fan de tsjerkeskienis wol te achterheljen, mar skiednis wurdt altyd skreaun troch de ‛oerwinners‛ en jouwt dus net mear as in heale, iensidige, wierheid, werfan it sprekwurd seit: In heale wierheid is slimmer as in hiele leagen. Dat wol sizze dat wy altyd foarsichtich wêze moatte mei it ferslach fan skiednis skriuwers en ek nei de oare kant sjen moatte, en krityske fragen stelle oer ferskiinsels dy‛t net mei harren ferhaal klopje. En in ieu komt ek net samar út‛e loft fallen, dus kinne we net by it jier 1 begjinne, mar moatte earst wat fierder tebeksjen om te begripen wat der op dat momint allegear spile. Foar safier bekend, is de tekst fan de bibelboeken oan‛t en mei de Kronieken ûntstien yn Babel yn de tiid fan de ballingskip. Hja sille grif net allinne basearre wêze op oerlevering, grif hawwe der ek al eardere geskriften en boeken west, guon wurde ek neamd en oanhelle, it boek fan de "Oarloggen fan de Heare" (num. 21: 14) en it boek fan "De Oprjochte" Jashar (Joz. 10:13;2 Samuël 1:18) en de "Wurden fan Hosai" of Chozai. (2 kroniken 33;19); "de skiednissen fan Samuël en fan Nathan de profeet" ( 1 kron. 29;29)der sille grif mear fan dat soarte west ha, mar dy hawwe de Canon fan de Joadske geskriften net helle. Dat wol sizze, dat hja dêrta net betrouber genoch achte waarden, of tsjin de doedestiidske lear yngienen. It is dus net sa frjemd om foar in studzje fan de earste ieuwen fan it Kristendom, te begjinnen by de ballingskip; omdat alles dat wy hawwe oan âld testamentyske bibelteksten, dêr‛t ek de earste kristenen har op berôpen, yn en troch de ballingskip en fuort nei de ballingskip ta stân kaam binne. As der ien folk is yn de wrâld dat ûnderfining hat mei ballingskip, dan is it Israel. En der is ek net ien folk dat sa tekene is troch ballingskip en de gefolgen dêrfan, as Israel, yn syn godstsjinst, kultuer, skiednis en folksbestean. It is in grut wûnder, dat dat folk nei safolle ieuwen noch bestiet, en syn identiteit en in grut part fan syn kultuer en godstsjinst behâlden hat. Al sil de ynhâld derfan troch de ieuwen wol feroare wêze. Sa is de ballingskip foar Israël, en foar de joaden fan hjoeddedei, it wichtichste skoft fan har skiednis west. Har tinken oer folk, godstsjinst en takomst en de posysje fan it folk, is yn en nei de ballingskip folslein ferskillend oan de tiid dêr foar. BALLINGSKIPFaak wurdt der sprutsen oer in Babyloanyske ballingskip fan 70 jier, mar dat is mar in part fan it ferhaal. De fuortfieringen fan de tsjien stammen begûnen al yn 744 f.K. mei ferfolch yn 733,722 en 720. Hieltyd giet it foaral om de ‛ôffallige‛ vazal-kening en de hegerein en har oanhang en famylje, en it leger; dy‛t oerbrocht wurde nei ferskate plakken yn Asyrië en foar in part ferfong troch út oare plakken ferjage minsken, dy‛t har fermongen mei it oerbleaune folk ta de Samaritanen.De fuortfiering fan Judea begûn yn 650 f.K, en dêrnei 608, 604, 597 en 586, doe‛t Jerusalem en de timpel ferwoaste waarden. Ek dêr gie it hieltyd om de ûntrou wurden vazal-kening mei syn hofhâlding, famylje, en oanhingers, dus foaral de lieders en bestjoerders, en it leger. En nim mar oan dat der yn de measte gefallen ek in protte foaral jonge minsken, feinten en fammen as bút meisleept binne, om dy op ‛e merk as slaven te ferkeapjen. En yn 581, nei de moard op Gedalja de babyloanyske steedhâlder, flechte noch in protte folk mei de profeet Jeremia nei Egypte. Hoewol it yn beide gefallen troch de jierren hinne om tûzenen gie, moat men dochs oannimme dat it grutste part fan it folk ûnder frjemde besetting, berôve fan syn lieders en geastliken, achterbliuw. Earst yn 516 wurdt de timpel wer ynwijd, en earst yn 444 begjint Nehemia mei de weropbou fan Jeruzalim. Dy ballinskip giet dus oer in skoft fan 300 jier. En noch gjin 500 jier letter, nei de ferwoasting fan Jeruzalim yn 70 en 135 nei Kristus, begûn der in folle langere ballingskip, der‛t de joaden troch ferstruid waarden oer de hiele wrâld. Hoe‛t hja yn dy ferstruiing bestean bliuwe koenen, dat hienen hja leard yn de ballingskip, en sa besteane hja noch, en binne rûnom yn ‛e wrâld noch bysteat har identiteit te bewarjen, en sels om yn har heitelân wer in steat te foarmjen. De tsjerke, bang foar har takomst, soe der in foarbyld oan nimme kinne. DE SITEWAASJE FOAR DE BALLINGSKIPJudea en Israel wienen twa ferwante, mar meastal fijannich tsjin inoar oersteande rykjes.Gjin selstandige, mar vazalsteaten fan it op dat momint machtichste wrâldryk, Egypte, De Hetieten, Assur, Babel, de Perzen, ensafh, wa‛t dêr op dat stuit mar de macht hie. Har keningen koenen dus net mar dwaan wat hja mar woenen. Hja moasten skatting opbringe, en soms mei in leger helpe yn ‛e oarloch. En de god fan de hear is mear as de god fan de feint, dat se moasten as teken fan trou neist har eigen god of goaden, yn har timpel ek in byld of in alter hawwe foar de god fan de hear. It idee dat it lân har fan God skonken en harres allinne wie, dêr‛t gjin plak wie foar oaren, wie lang net sa sterk as nei de ballingskip. De wet gebea ommers altyd noed te stean foar de wees, de widdo, en de frjemdling. Harren ferbliuw yn Egypte wie ek al op in soart ballingskip útdraaid, en de ferlossing dêrút wie yn Assyrië en Babel wêr ynspiraasje om de moed net te ferliezen en de hoop waarm te hâlden. Dat sil de oanset jûn hawwe om dy âlde ferhalen en oerleveringen te sammeljen en op skrift te stellen. Guon derfan bestienen al as boeken, dêr‛t út oanhelle wurdt, mar dy‛t net bewarre bleaun binne. Wat hja foar de ballingskip oan hillige boeken hienen, kin men mooglik sjen oan de Samaritaanske Thora. Teminsten ast dy Samaritaanske Thora de tekst is fan foar de ballinskip en net nei de ballingskip fan de Joadske Thora oerskreaun is. De Samaritaanske ferskilt nochal wat fan de Joadske. En út de klachten fan de profeten, en út de gebrûken yn Elephantine, beskreaun yn de Assoean papyri, kriget men in byld fan de godstsjinst yn de tiid fan foar de ballingskip. Neffens de klachten fan de profeten wie it lân fol fan ôfgodstsjinst en ôfgodsbylden, dêr ‛t sels guon fan yn de timpel yn Jerusalim opsteld stienen. Dat wie yn de tiid fan de rjochters al sa, it hie faaks altyd sa west. Op it eilân Elephantine, yn de Nyl, fuort by Asoean, op ‛e grins mei Kûsh, wie in festing mei in besetting fan joadske soldaten earst yn egyptyske, letter yn persyske tsjinst, mei dêrby in joadske koloanje mei in JHWH timpel en prysters. Neist JHWH, dêr skreaun as Joha waarden ek neamd Anatjoha, Anatbetel, Asambetel, Herembetel. Allegear útgongen mei ‛god‛ Anat is wierskynlik in goadin. Dat hja ek yn Judea fereare waard blykt wol út plak nammen as Anathot en Bethanië. Dêr binne in tsiental papyrus rollen fûn mei ynformaasje oer dy koloanje.Te finen ûnder "Syene papyri" of "Elephantine papyri" en yn de dissertaasje fan Dr C.G. Wagenaar. "De Joodsche kolonie in Jeb-Syene" It wie de godstsjinst sa as hja dy út Judea meinaam hienen, en dat wie dus gjin strang monotheistyske. FRJEMDLINGEN YN IN FRJEMD LANDe omstandichheden yn de lannen dêr‛t hja, yn dy earste ballingskip, hinne tôge waarden wienen foar harren tige ûngelyk. Guon kamen oan it hof te lâne, lykas Daniël en syn maten, en wûnen letter hege posysjes yn it ryk. Oaren, dy‛t op it plattelân, oan ‛e rivieren en befloeiingskanalen tewurk steld waarden, sille foaral yn it begjin in plak as dwangarbeiders hân hawwe. Letter nei de fal fan Babel, yn de perzyske tiid, lykje hja frijwat yn ‛e geunst te wêzen by de Perzen, sels sa dat hja Koares harren Messias neame. Omdat hy harren frij joech nei har lân werom te gean.Hja liken har doe frij bewege te kinnen en it sa goed te hawwen, dat in grut part fan harren yn Babyloanië bliuw en net nei it ferwoaste heitelân, dat hja allinne út ferhalen koenen, werom woenen. Mar ek fuort by it begjin al stienen hja dêre oan de Kebar, ‛it grutte kanaal‛ by Nippur, dêr‛t de profeet Ezechiel ta hâlde, ûnder it bestjoer fan har eigen âldsten. Dêr oan it grutte kanaal troch Nippur is op in heuvel de kelder fan in villa opgroeven, dêr‛t in argyf yn spikerskrift fûn is fan mear as 700 kontrakten en oarkonden fan de firma Murashu‛ soannen, rike mooglik Joadske bankiers, dy‛t jild lienden en útlienden, befloeiingskanalen en lân en huzen ferkochten en ferhierden, oan minsken mei faak joadske nammen, wêrfan it oantal joadske nammen yn it lêst folle grutter is as earst. In teken fan tanimmend joadsk nationaal besef en fan in wolfarrend en drok saaklik libben, yn in lân- en túnbou-gebiet. FAN IN AMTLIKE NEI IN PERSOANLIKE GODSTSJINST Hie foar de ballingskip de godstsjinst foaral bestien út de tsjinst yn de timpel, it wurk fan spesjalisten de hegepryster, prysters en leviten. By it gemis dêrfan waard it leauwen en de tsjinst fan JHWH, folle persoanliker. Derneist sochten hja dêr‛t dat koe, sa folle mooglik stipe by mekoar, dêr‛t, doe‛t hja it frij krigen om de sabat te hâlden, de synagoge út ûntstie. Foar de tsjinst yn de synagoge wienen hja de hillige thora rollen nedich, oft hja dêr fuort al guon fan meinaam hienen, of dy letter ophelje litten hawwe, is net bekend, mar hja hawwe se dêre om elke synagoge te foarsjen grif faak fermearderje moatten. Derneist hawwe hja, út besteande boeken en bekende ferhalen, de boeken fanôf Jozua oant en mei de Kroniken, dêre yn de ballingskip skreaun of opnij opmakke. En ek in grut part fan de psalmen en profeten ha mei de ballingskip te meitsjen. Dat joech harren it gefoel dat God by harren wie. Want hja sieten mei slimme fragen. Hoe hie harren, it útkard folk fan JHWH, soks oerkomme kinnen! Dat moast wol komme fan harren sûnde en ûntrou, yn striid mei de wet fan Moazes, it ferearjen fan ôfgodsbylden fan hout en stien, brûns of goud, ynstee fan de ienige wiere God, de Skepper fan de wrâld. Sa krige dus de ûntrou fan it folk oan God, de skuld fan har lijen. En dus net har sucht nei nationale frijheid, dy‛t hieltyd de keningen, net allinne fan Israel, mar ek fan de lytse folken dêromhinne, der ta brocht hie, as hja mar in kâns seagen, om te besykjen ûnder it jok fan har machtige ûnderdrukkers út te kommen. En net de ûntrou fan de vazalkening oan syn hear, en net de wreedheid fan de ûnderdrukker, dy‛t harren út har lân sleept hie. Net de dieders, mar de slachtoffers! Nee, dat allegear seagen hja as gefolgen fan har ôffal as folk, de ek troch it folk as kwea en skuld oanfielde ôffalligens fan it ferbûn mei God. Dat skuldgefoel joech oanlieding ta berou, en it freegjen om ferjouwing en genede. En dêrút ûntstie de niging en it foarnimmen, om no foartoan yn suverens en oprjochtens nei Syn wet te libjen, as hja werom gean mochten nei harren eigen lân. Ut Ezra en Nehemia en de lêste profeten, dy‛t nei de ballingskip ûntstienen, kin men lêze hoe earnstig se dat namen. En hoe‛t hja besochten alle frjemde goaden, en sels frjemde froulju út te suverjen. En út de lettere skiednis blykt dat hja it as de slimste mislediging fan harren godstsjinst oanfielden, as immen har frjemde goaden of ôfgodsbylden optwinge woe. It gemis fan eigen lân en timpel makke dat hja har godstsjinstige riten alhiel oanpasse moasten. Yn in frjemd lân, foar harren gefoel, ûnder de macht fan frjemde goaden. Mar tagelyk stienen ek yn dy frjemde lânnen, troch it fermingen mei safolle frjemd folk, de eigen godstsjinstige begripen en foaral de ferearing fan bylden yn ‛e kiif. Der wie al in skoft in grutte godstsjinstige feroaring oan ‛e gong, by de Perzen, by de Griken, yn Israel en yn Egypte. DE GRUN FAN ISRAELS FERTROUWENIn boekje fan W.A.M.Beuken "Abraham weet van ons niet" mei as ûndertitel "De grond van Israels vertrouwen tijdens de ballingschap", luts myn oandacht fanwege dy ûnder titel.It is in stikje fan de tekst fan Jesaja 63:16: Bliuw der dochs net kâld ûnder, Jo binne ús Heit ommers, al ken Abraham ús net en sjocht Israel net nei ús om, Jo, Heare, binne ús Heit, ús Ferlosser, dat is Jo namme fan âlde tiden ôf. Dat is in tekst út it gebed fan in boetfeardige, fan Jes. 63:7 oant 64:12. Dy tekst wol net sizze dat dy âlde deade ôffaars neat mear foar it folk betsjutte kinne, mar dat hja dat folk om syn ûntrou oan God net mear as har bern erkenne. Beuken jout as foarbyld fan in bettere útlis in ferhaal fan Rabbi Samuel bar Nachmani: Yn de takomstige wrâld sil de sil de Hillige, mei Hy segene wêze, tsjin Abraham sizze: "Dyn bern hawwe tsjin my sûndige. En Abraham sil antwurdzje: "Hear fan de wrâld, meie hja dan ferneatige wurde foar de eare fan Jo Namme." Dan sil de Hear by Himsels sizze: "Lit ik it Jacob freegje, want hy hat fertriet hân by de opfieding fan syn bern, faaks sil hy my freegje barmhertich te wezen." En dan sil hy tsjin Jacob sizze: "Dyn bern hawwe tsjin my sûndige." En Jacob sil sizze: " Hear fan de wrâld, meie hja dan ferneatige wurde foar de hilliging fan Jo Namme." Dan sil de Hear by Himsels sizze: De âlden binne net wiis en de jongerein hat gjin oardiel. Dan sil Hy tsjin Izaak sizze: "Dyn bern hawwe tsjin my sûndige." En Izaäk sil antwurdzje: "Hear fan de wrâld, binne it dan allinne mar myn bern, binne it net likegoed Jo bern? Doe‛t hja foar Jo antlit ‛wy sille dwaan‛ keazen foar ‛wy sille harkje‛ (Ex 24:7) doe neamden Jo har: ‛Myn earstberne soan‛, (Ex 4:22) en no soenen it allinne myn bern wêze, en net mear Jowes? Dan sille de bern fan Israel tsjin Izaäk sizze: "Jo binne ús heit." Mar Izaäk sil sizze: "Loovje net my, loovje de Hillige, Hy mei segene wêze." Hy sil har wize op God, en hja sille de eagen opslaan nei de Allerheechste en sizze:" Jo binne ús Heit, ús Ferlosser, dat is Jo namme fan âlde tiden ôf." In prachtige manier fan tekst útlizzen! It wol sizze dat it folk yn ‛e ballingskip learde dat har wanhoop, omdat hja yn in frjemd lân wienen fier fan Israel en dus ek fier fan de God fan Israel, dy‛t hja doe noch as in oan syn lân bûne godheid seagen, feroare yn hoop doe‛t hja learden dat God ek dêr fuort by har wie. As der mar ien God is, Dan is Hy de God fan de hiele wrâld en makket it neat út wêr‛t jo binne yn ‛e wrâld. Hy is tichte by dy‛t Him sykje. Dat wie de boarne fan har hoop, dy‛t har steande hâlde, dêr yn de ballingskip yn Babel en yn Assur en Egypte, en rûnom dêr‛t hja hinne ferstruid rekken yn letter ieuwen. Literatuer: Beuken, W.A.M. Abraham weet van ons niet. Callenbach Nijkerk 1986 Van der Zee, G. De Ballingschap. J.H.Kok Kampen 1931 MODERNISEARRING OF TRADYSJEWEROM NEI IT HEITELANUt alle ferslaggen fan it wêromgean fan de ballingen blykt wol dat it mei grutte problemen te krijen hie. Under de ballingen yn Babel waard frijwat ûngelyk tocht oer weromgean. Guon hienen it dêr bêst, en hienen dêr hege posysjes oan it perzyske hôf of oars yn perzyske tsjinst. Oaren hienen dêr in goed bestean opboud yn‛e lânbou of de handel en soks kin men net meinimme. Boppedat tochten se hiel ûngelyk oer de nije godstsjintige ideën fan ‛wetgelearden‛ as Ezra en Nehemia, dy‛t útslutend offertsjinst tastean woenen yn de nij te bouwen timpel. DE OANLIEDING NEFFENS FLAVIUS De earste groep dy‛t werom gie stie ûnderlieding fan Serubabel en de pryster Jesjua. Folgens Flavius Josephus wie de oanlieding sa. Yn it earste jier fan Darius ‛de Pers‛ hie dy, nei in feest, sa‛n lêst dat er net sliepe koe. Syn liifwachten liet hy doe in wedstriid hâlde yn it oplossen fan problemen. De fraach wie. Wat is it sterkste, de drank, de kening, de frou, of de wierheid. Wa‛t it wûn mocht freegje wat er woe, de kening soe it him skinke. De earste sprekker tocht dat de wyn de sterkste wie: Dy‛t yn syn goede en ferkearde útwurking alle minsken, sels de machtichste kening, de baas is. De twadde sei: Mar de kening is machtiger as sokke dingen dy‛t allinne lykje wat krêft of wysheid te hawwen. Der binne minsken dy‛t de ierde en de see en de wyldste bisten betwinge. En oer sokke minsken hearsket de kening, hy beslist oer har libben en dea en nimmen doart him te wjerstean. Hy is dus de machtichste en net te oertreffen. De tredde wie Serubabel, hy sei: "Mar der is gjin kening of hy is berne út in frou, en sûnder frou hat syn geslacht gjin takomst, al is hy noch sa ryk, as hy in moaie frou sjocht is hy ree al syn rykdom dêr foar te jaan, ja sels syn libben. Ik seach dat syn frou Apame him yn it gesicht sloech, syn kroan fan‛e holle pakte en dy sels opsette. As hja lake lake hy, as hja lulk waard wie hy fertrietlik en fernedere hy himsels om it wer goed te meitsjen. In frou is folle machtiger as in kening. De mannen seagen mekoar ris oan; doe gie hy fierder: Mar de wierheid is sterker as wyn, keningen of froulju. Want hoe grut de wrâld wêze mei, en hoe heech de himel, hoe hurd de sinne rinne mei yn har baan, al dy dingen bewege neffens it wollen fan God. Hy de rjochtfeardige is De Wierheid. Alle oare dingen, dy‛t lykje wat krêft te hawwen binne fergonklik. De wierheid is ûnfergonklik en ivich. Hja skinkt ús net de skientme dy‛t foarby giet of de rykdom dy‛t fergiet, mar rjochtfeardige regels en wetten en bringt it ûnrjocht oan it ljocht. Dêrom sille wy beslute moatte dat de wierheid it sterkste is dat bestiet. Hja oardielen dat Serubabel it wûn hie. Doe frege de kening wat hy winske, en doe brocht hy de kening yn‛t sin, dat dy sward hie dat hy as hy ea kening wurde mocht, Jerusalim en de timpel dêr yn wer opbouwe litte soe, en alles wêrom jaan dat Nebukadnessar dêr út rôve hie. Syn winsk wie no dat de kening syn eed neikaam. En de kening die sa‛t er sein hie. Sa rekke Serubabel dus opreis. It ferhaal kloppet net alhiel mei de skiednis, mar dêrfoar is it in ferhaal. DE LEVITEN Flavius Josephus klage dat der mar in handsjefol wêrom gienen fan de mannichten dy‛t der yn Babel en Assyrië tahâlden. Opfallend wie dat der sa‛n bytsje Leviten mei wêrom gienen. Mar 74 by de groep fan Serubabel. By Ezra syn groep wienen alhiel gjin Leviten, hy moast der apart op út om ek wat Leviten mei te krijen, en ek doe wienen it mar in mannich en dan faaks allinne mar guon út Jeruzalim en timpel tsjinners, dy‛t as aanst de nije timpel ree wie wis wienen fan ynkommen. Foar de ballingskip wienen de leviten foaral de geastliken fan it plattelân. Dy‛t de minsken de wet en de tradysjes learden en de earetsjinsten op de offerhichten by elk doarp of sted ferfulden. Elk plak fan betsjutten hie foarhinne in hichte mei in alter, dêr‛t elk hinne reizge mei syn tsienden en in laam of skiep of in jonge bolle, om dy dêr op de hichte ritueel te slachtsjen, it foarskreaune part op it alter te offerjen, en it oare sean of bret dêr as offermiel te iten en dat feestlik mei famylje en doarpsgenoaten te fieren. Dat soe tenei net mear meie. En dat sil makke hawwe dat in protte Leviten it net mear sitten seagen. IT LANFOLK En de minsken dy‛t werom kamen waarden ek net mei jûchhei ynhelle. Wol lei der noch in protte yn pún en foar wyld, mar fierwei it measte en bêste hie allang oare eigeners en dy sieten net te wachtsjen op minsken dy‛t bewearden dat it 80 jier ferlyn allegear harres wie en it no dus wer opeasken. De prysters en it oare timpel persoaniel wie alhiel ôfhinklik fan de offerfeardigens fan de minsken yn it lân, oars hienen se gjin bestean. Mar doe‛t dy fregen om mei helpe te meien om de timpel wer op te bouwen, woenen hja dat harren net tastean, omdat se yn har eagen heidens en ôfgodstsjinners wienen, hoewol‛t dy, nei wierheid, bewearden dat hja de god fan Israël tsjinnen neffens de wet fan Mozes en fierwei de measten wienen fansels ek gewoan Israëliten of Judeers dy‛t yn it lân oerbleaun wienen. Yn wêzen wie dit de tsjinstelling fan de tradysjonele minsken, dy‛t it graach hâlde woenen sa as it altyd west hie, tsjinoer de minsken dy‛t de moderne ideën dy‛t hja yn Babel opdien hienen, der radikaal trochdrukke woenen: Der is mar ien God JHWH! Dus fuort mei al dy âldfrinzige dingen as ôfgoaden en byldetsjinst. Mar ien timpel yn Jeruzalim, en dêr moast tenei in elk dy‛t mei dwaan woe komme, om syn tsienden te bringen en minstens trijris jiers om te offerjen. No moat men net tinke dat de measten dat in swiere ferplichting fûnen, fansels moast der ek offere wurde, mar it wienen foaral feesten trijeris jiers. Men noege famylje, freonen en kunde om dêr meiinoar hinne, it jongfolk foarop fansels, sjongend en dûnsjend! En safier wienen de ôfstannen yn Judea ek net. Foar de measten wie it yn ien dei te gean. En de ôfstân blykte yn lettertiden ek foar minsken fan omfierens gjin beswier om út en troch nei Jeruzalim te reizgjen al sille se út sokke plakken gjin trijeris jiers kaam wêze. It djipte punt wie it fuortstjoeren fan de frjemde froulju en har bern (Ezra 9,10;Neh.13:23-29). Dat kaam troch har eangst, dat ferminging mei al dat frjemdfolk wer ta ôfgoaderij liede soe. Dizze dingen makken dat in protte fan it lânfolk har tsjin de ballingen kearden. En dat wie ien fan de oarsaken fan de tsjinstân dy‛t de ballingen ûnderfûnen by it weropbouwen fan de timpel en de stêd, en neitiid fan in protte wriuwing en ellinde tusken de buorlju, eins bruorren fan ien folk, de Joaden en de Samaritanen. Beide nammen fan nei de ballingskip. Men soe sizze, hja hienen better besykje kinnen it meiinoar te roaien, dat hie in protte ellinde doe en letter foarkomme kinnen. It lânfolk hie stadich oan wol meigien, sa as letter wol blyken die, want ek by de Samaritanen fûn men letter gjin ôfgoaden mear en yn har Pentateuch hawwe hja Deuteronomium ek oernaam. De striid gie der letter allinne noch oer wa syn timpel de "echte" wie, sa as we hearre by it petear fan Jezus mei de Samaritaanske frou. It is trouwens opfallend hoe myld Jezus is yn syn oardiel oer Samaritanen, sa dat Er de joaden in Samaritaan ta foarbyld stelde as barmhertiger as in pryster en in levyt, mei as gefolch dat guon him foar in Samaritaan útmakken. DE KOLOANJE YN JEB Ek de joadske koloanje op Elephantine krige mei dy radikale útsluting te meitsjen. Hja hienen yn reedlike frede mei har egyptyske buorlju libbe, troch respekt te toanen foar dy harren wjerraks tsjin it offerjen fan bisten, foaral skiep, Cnoeb wie de god mei de rammekop, en syn prysters fûnen it offerjen fan rammen dêrom in mislediging fan harren god. Derom hienen de joaden yn har hillichdom yn Jeb altyd allinne mar wijreek en spiisoffers brocht. Oant yn 418 fK kening Darius harren in boade stjoerd hie, Hananja, mei de opdracht om foar de kening en syn hûs te offerjen en te bidden, en ta modernisearjen fan de earetsjinst mei regels foar it peaske- en it leafhutte- feest en dy‛t dêrby mooglik oantrúnt hie peaskelammen te offerjen. Nei in skoft fan spanningen dy‛t dêrtroch ûntstien wienen, hienen de prysters fan Cnoeb yn 410 fK, doe‛t it perzyske ryk wat yn‛e problemen siet en de lânfâld nei de kening wie foar oerlis, de opperbefelhawwer fan it leger omkocht om it joadske hillichdom te fernielen. Wol hie de lânfâld de skuldigen straft, mar hy hie ek de joaden ferbean it hillichdom wer op te bouwen. Derom hienen Jechonja de pryster en syn amtgenoaten in delegaasje mei in brief nei Jeruzalim stjoerd om help te freegjen, mar hja hienen net iens antwurd krige, dat betsjut dat se har net iens te reden stean woenen. Doe krige Bagoses de perzyske befelhawwer yn Jeruzalim fuort neitiid spul mei de hegepryster Jochanan, omdat dy syn broer Jesjua syn konkurint foar dat amt, by in rúzje yn‛e timpel fermoarde hie. Dêrby skeinde Bagoses de timpel omdat hy, as heiden, it hillige yn gien wie. En doe‛t hja him keare woenen ferûntweardige sein hie, dat dat dochs net te ferlykjen wie mei de ûnthilliging troch de moard, dy‛t de hegepryster oan syn eigen broer, begien hie, dêre yn it hillige. En hy hie de timpel foar 7 jier in skatting oplein as boete. Doe seagen se yn Jeb in nije kâns en stjoerden in delegaasje nei Bagoses en de lânfâld Sanballat, neffens Ezra en Nehemia harren grutte tsjinstanner. Mar in trou tsjinner fan JHWH sa as blykt út de nammen fan syn soannen Schelemja en Delaja. Sanballat wie al sa âld dat syn soannen it amt waarnamen. Dy wienen wol ree om maatregels te nimmen en joegen ferlof oan de joaden en opdracht oan de lânfâld yn Egypte om it hillichdom yn Jeb wêr op te bouwen. Dat is der net mear fan kaam, in pear jier letter wie it mei de perzyske macht yn Egypte dien. IT FERFOLCH Maklik hie it foar de werom giene ballingen net west, hja hienen in protte tsjinstân hân en oproppen. Mar de timpel en de stêd wienen wer opboud. Hja hienen wol gjin eigen Judeeske steat. Mar de ferhâlding mei it peryske ryk wie oer it algemien tige goed. De perzyske keningen dienen har bêst yn har grutte ryk alle godstsjinsten wolwollend temjitte te kommen, hja skonken jild en guod om yn alle timpels offers foar de kening en syn hûs bringe te litten. Hoewol‛t hja sels mear of minder strang it parsisme oanhongen, besochten hja net dat mei geweld yn te fieren. Omdat dat hast in monotheisme wie, hienen de Joaden en Samaritanen dêr wol respekt foar, en dat wie blykber oer en wer. It wie seker net altyd frede, mar de oarlogen spilen har meast op ôfstân ôf, en der wienen ek tiden fan grutte foarspoed en wolstân, sa as der yn dat grutte ryk, fan de Indus oant Libië en de Egeyskesee nea earder bestien hie. Oan‛t oplêst it ryk, troch tanimmende korrupsje, hof yntriges, en ôfnimmende wolfeart, sa swak waard, dat it troch Alexander de Grutte ferovere wurde koe, en dat brocht wer in hiel oare tiid en kultuer. Yn it begjin fan it perzyske ryk, ûnder Darius de Meder spile it ferhaal fan Daniël en yn de tiid fan Xerxes I Ahosvearos it ferhaal fan Ester en Mordechai en Haman, de ûnderkening dy‛t de Joaden útroeie woe. It koe gelokkich troch tuskenkomst fan Mordechai en Ester foarkaam wurde. Dêr‛t it Purimfeest in betinking fan is. Ek waarden yn dy tiid de lêste boeken fan de Tenach, it Alde Testamint skreaun. De Kroniken, Ezra, Nehemia en de lytse profeten Haggai, Sacharja, en Maleachy. Neffens de joadske tradysje soe de skriuwer Ezra de boeken Kroniken en Nehemia skreaun hawwe en de oare boeken byinoar socht en oardere hawwe. Dermei wie de hillige skrift ôfsluten. Boeken dy‛t letter skreaun waarden krigen net mear dy autoriteit fan hillige skrift. Mar de geastlike ûntjouwing fan de minsken stiet nea stil, men kin it evolúsje, wiisbegearte, iepenbiering of ynspiraasje neame, it ûntstean fan nije ideën en tinkbylden giet altyd troch. En dus ek de kar tusken fernijing en tradysje. Beide tige weardefol foar minsken, mar it bliuwt nea en kin nea bliuwe sa as it wie. Hifkje dus de geasten, sei de apostel Johannes, of‛t hja út God binne. Of‛t hja liede ta it wollen fan God: ta leafde, barmhertigens, rjoch en frede. Literatuer: Flavius Josephus: Joadske Aldheden boek 11 en C.G.Wagenaar:De joodse kolonie Jeb-Syene IN NIJE TIIDSoms liket it as oft der in brek yn‛e skiednis sit, as oft der in folslein nije tiid komt. Sa‛n brek like der ek te wêzen by de komst fan Alexander de Grutte. Oeral yn it middeneasten belibben de minsken dat as in nije tiid. De wrâld like grutter te wurden as it eigen gea allinne. Ek foar de goaden waarden de naasjes te lyts, der begong in gefoel te kommen fan der bin wol in protte nammen, mar eins is der mar ien God. En dat is dan dus in God foar de hiele wrâld. It âlde begryp fan in oan in plak of in lân bûne godheid waard al yn‛e perzyske tiid oantaast troch it begrip God fan de Himel. Al dy oare goaden bleauwen wol yn eare, mar waarden mear en mear beskôge as ferskate aspekten en eigenskippen fan in unifersele godheid. Dat late ta hiel yngewikkelde godheidkonstuksjes, sa as men dat bygelyks útbylde sjocht yn de Pleroma fan de Pytagoreërs, út ien set en fûl bestriden troch Irenaeus fan Lyon yn syn boek 1 ‛Tsjin de Ketters" ALEXANDER DE GRUTTE Doe‛t de Macedoaniër Alexander sa dryst wie it folle gruttere en sterkere perzyske ryk oan te fallen en fuort de earste slach wûn, gienen de measte ynwenners fan it ryk der noch fan út dat hy by de folgjende slach tsjin de oermacht fan de Perzen wol belies jaan moatte soe. It is tige de fraach of‛t hy fuort de bedoeling hie it hiele ryk te feroverjen. Ynpleats fan nei it sintrum dêrfan op te tsjen, gie syn earste fjildtocht bylâns de kust nei it suden. De befrijing fan de Ioniske steaten like syn earste doel, doet dat hiel maklik gie, besocht hy de havens yn hannen te krijen om de perzyske float yn de Middelânske see te isolearjen. En dernei socht hy help en helptroepen by de Syryske, Palestynske en Egyptyske folken, dy‛t him as in helper, befrijder en rêder ferwolkommen. Doe‛t hy de foarmannen fan de oerhearske folken yn it westen oanskreau om him te helpen en de Perzen ôf te fallen, wienen de Egyptners en de Samaritanen dêr wol ree ta, mar de Joaden net. De hege pryster wegere syn eed oan Darius te brekken en Alexander te huldigjen. Mar doe‛t Alexander Gaza ferovere hie en op Jerusalim oan triek krige de hegepryster it tige benaud. Neffens it ferhaal by Flavius krige hy lokkich yn in dream oanwizing fan God om de stêd te fersieren, de poarten te iepenjen en mei de prysters yn har amtshabyt en de oare minsken yn it wyt, de kening yn in feestlike optocht temjitte te gean en him te ferwolkomjen. Alexander betoande eare oan God en begroete de hegepryster; en de joaden begroeten him mei lûd jûchhei. Elk stie fersteld dat it sa noflik ôfrûn, mar Alexander sei dat hy dizze moeting earder sjoen hie yn de dream, dêr ‛t him yn opdroegen wie Perzië te feroverjen. En hy tanke syn sukses dus oan godlike lieding. Mei it folk en de hegepryster gie hy te foet nei de stêd en brocht offers yn de timpel, dêr ‛t de prysters him it boek Daniël toanden dêr‛t syn feroveringen en de goede ôfrin dêr fan al yn foarsein wienen. Alexander joech de joaden tastimming neffens har eigen wetten en gewoanten te libjen. En besocht safolle mooglik joaden as helptroepen mei te krijen en in protte wienen dêr wol ree ta. Sa like ek foar de joaden de nije tiid goed te begjinnen. In wrâldhearsker as Alexander moast lykwols rekken hâlde mei alle goaden yn syn ryk, en de gefoelichheden fan alle minsken dêr om hinne. Dat die er dan ek. Hy betoande ear oan alle goaden yn syn ryk, en liet op syn kosten oan harren offerje. In gewoante dy‛t hy oernaam hie fan de Perzen, en dy‛t ek syn opfolgers oan‛t en mei de Romeinen oanhâlden. Mar Alexander regearre net sa lang, mar 12 jier. En doe foel it grutte ryk yn stikken útinoar. Dat joech in protte ûnrêst en striderij, eart de grinzen in bytsje fêst leinen en dus wie der foaral yn it begjin in protte oarloch en geweld. Doe‛t de grinzen wat regele wienen en it ryk wat ta rêst kaam gong de wolfeart hurd foarút. IT HELLENISME It kontakt fan al dy kulturen yn ien ryk fan de Adriatyske kust oant de Indus, fan Masedoanje oan‛t Egypte en Etiopië, fan de Grykske wiisbegearte en de natoer godstsjinten yn lyts Azië, de Babiloanyske stjerrewichelerij, it Parzisme en it Indyske Hindoeisme Brahmanisme en Boedisme. It late troch synkretisme, (it oannimmen út oare kuluren wat jo wol oannimlik taliket en it ferlitten fan ideën dy‛t net mear oannimlik lykje, of út de "moade" binne) ta folslein oar godstsjinstige en soasjale begrippen. En sa ûntstie der in nije kultuer, dy‛t we no it Hellenisme neame. Dêr yn krigen foaral Grykske wittenskiplike, theologyske en fylosofyske ideeën, dy‛t folle mear op de minske en op it praktyske libben rjochte wienen, de lieding. Der waard jild stutsen yn praktyske wittenskip en it byinoar bringen fan alle bekende kennis en wysheid. Yn Alexandrië yn Egypte en yn Pergamum yn Turkije, ûntstienen grutte bybleteken. Yn Egypte wienen de Ptolomeën oan‛e macht kaam. Blykber goede bestjoerders, want de wolfeart groeide dêr hurd. Ptolomeus Lagus hie hiel wat joaden as kriigsfinzenen nei Eypte fierd, mar ek in protte joaden en samaritanen emigrearden dêr frijwillich hinne of melden har as hierlingen yn it leger. Syn opfolger Ptolomeus Philadelphus stifte in bybleteek yn de nije haadstêd Alexandrië. Hy wie dwaande alle beskreaune wittenskip te sammeljen, fansels yn in timpel, en dat hiet op syn gryksk ‛Museon‛. Al yn de tiid fan de earste bybletekaris Demetrius Phalerius hie men dêr 200.000 boeken byinoar brocht, boekrollen fan papyrus. It groeide letter út ta mear as 700.000. Papyrus is nochal kwetsber, as it te droech wurdt brekt it, as it te damp wurdt fergiet it. Elk boek moast dus op‛e tiid wer oerskreaun wurde. Der wie dus in leger skriuwslaven oan it wurk om dat alles te ûnderhâlden. Ien fan de gefolgen wie dat der gebrek oan papyrus kaam, sadat de kening de útfier nei Pergamum ferbea. Yn Pergamum socht men doe om in ferfangend materiaal, en makke dat troch hûden fan keallen, skiep of geiten sa te behanneljen dat men der op skriuwe koe. Dat neamde men perkament, en it bliek folle djoerder mar ek folle duorsumer as papyrus te wêzen! DE SEPTUAGINTA Yn Alexandrië kamen hja ek op it idee de joadske hillige boeken oer te setten yn it gryksk en op te nimmen yn de samling. It ‛gewoane‛gryksk wie yn it hiele middeneasten de bestjoers- en hannels-taal wurden. Dat oersetten yn it gryks wie ek foar in protte joaden om utens nedich wurden, omdat dy it hebreeuwsk net goed mear behearsken. En der wennen neffens Flavius hast like folle joaden bûten as yn Israel. Foar dat oersetten wienen minsken nedich dy‛t it gryksk goed yn‛e macht hienen en minsken dy‛t it âlde hebreeuwsk beheersken en de betsjutting fan dy boeken, wetten en profetsieën goed útlizze koenen.Om de joaden geunstich te stimmen hie de kening op rie fan syn riedslju earst alle joadske slaven frij kocht, en rike jeften skonken oan de timpel yn Jerusalim. Doe waarden, mei help fan de hege pryster,72 joadske skriftgelearden, 6 út elke stam, útnoege om harren hillige boeken oer te setten. Hja waarden let en set yn Alexandrië. Alles gie op kosten fan de kening, en sa slaggen hja der yn al dy boeken yn 72 dagen oer te setten. Nei dy 72 waard dy grykske oersetting yn it Latyn LXX Septuaginta neamd, ‛de oersetting fan de santich‛ hja hat foar de fersprieding fan it joadske geastlike gedachteguod oer de wrâld fan hiel grutte betjutting west. YNTERTESTAMINTAIR Foar it earst hearde ik de útdrukking "Intertestamentair"foar de tiid tusken it Alde en it Nije Testamint. Dêr fine jo net safolle oer yn‛e bibel, as yn dy bibel de apokrive boeken net opnaam binne, want dy binne yn dy tiid ûntstien; gelokkich ha we dy yn de Nij Fryske Bibel Oersetting wol en yn de lêste jieren binne der hjir en dêr ek noch oare wichtige boarnen ûntdutsen, lykas de teksten dy‛t by Qumram fûn binne, dy jouwe ús in protte ynformaasje oer de ûntjouwing fan it geastlik libben yn Israel yn dy tiid fan goed 300 jier. En ek Flavius Josephus hat dêr ferskate haadstikken oer. Dat ek it folk Israel beynfloede waard troch nije ideën blykt wol út geskriften dy‛t yn de tiid "tusken de testaminten" ta stân kamen. Yn boeken as Daniël, Tobit en it boek Henoch om in pear foarbylden te neamen, fynt men in hiel oar godsbyld as yn Genesis of de profeten. Boppedat is God dêr omjûn troch geasten dy‛t ingels neamd wurde, goede of fallene ingels, dy‛t nammen hawwe, en dy‛t út namme fan God of de kweade optrede. Yn it boek Daniël komt noch in aspekt fan dy tiid foar, dizze tiid soe in tiid fan grutte ferdrukking wêze, foarôf geand oan de tiid fan de einstriid tusken de messias en de antimessias dy‛t we yn it nije testamint tsjin komme as antykrist. En dan sil it oardiel komme en dernei it himelske ryk. Men neamd dat eschatology, de lear fan de eintiid. IT BOEK TOBIT It boek Tobit fine jo yn de NFBO bibel fan side 1193 - 1103. It is in ferhaal, hast in roman, noris net fan keningen, profeten of legeroanfierders, mar fan gewoane minsken yn grutte problemen en hoe‛t dy dochs wer oplost wurde en ta in lokkich útein komme. De húshâlding fan de fromme israelyt Tobit wenne as ballingen yn Nineve, hja libben fan de hannel, en besochten de oare ballingen yn de stêd sa goed mooglik te helpen.Hja kamen yn swierrichheden doet Tobit syn wurk net mear dwaan koe doe’t hy blyn waard, trochdat hy waarme moskestront yn‛e eagen krige hie, doe‛t hy bûten sliepe moast omdat hy ûnrein wie, trochdat er immen begroeven hie. Syn jild rekke op, earst holp famylje noch wat, mar doe‛t dy ferhuze, moast syn frou Anna om wurk sykje yn de weefhuzen, en doe‛t se as wat ekstra‛s ris in geitsje krige hie, en hy har beskrobbe, dat se dat oannaam hie, makke se him slimme ferwiten. Dat brocht him der ta syn need yn in gebed oan God te kleien. Yn Ekbatana yn Medië klage op dat selde momint in jonge frou har need yn in gebed ta God. Al sân kear wie hja troud, mar elke kear stoar de man foar dat hy mienskip mei har hân hie. En no narren har slavinnen har en seinen dat hja sels de oarsaak wie dat dy manlju stoaren. No hie Tobit noch wat jild te goede fan in hannels relaasje yn Ragau yn Medië. Hy tocht, no ha ik al om de dea frege, mar ik moat earst myn soan Tobias ynljochtsje oer wat te dwaan as ik stjer, en him fermoanje goed op syn mem te passen en in goed libben te lieden en in fromme israelityske frou te sykjen. Tobias beloofde dat allegear, en frege hoe kom ik oan dat jild en hoe fyn ik dy man. Hy gie de stêd yn om immen te sykjen dy‛t it paad wist en him beselskipje woe. Hy fûn immen dy‛t sei Azarja te hjitten en famylje te wêzen fan dy man yn Ragau, sadat hy de wei dêrhinne wol wist. Hja praten ôf wat hy foar fergoeding hawwe soe. En doe gie de reis oan, it hûntsje fan Tobias gie ek mei. Doe‛t se by de Tigris oankamen en har wat ferfrisse woenen waard Tobias oanfallen troch in grutte fisk, hy koe noch krekt ûntkomme, mar Azarja sei, pak him! Dat die er en doe‛t hja him tamakken, hiet Azarje him it hert de lever en de galle te bewarjen, de fisk ieten se op. Doe‛t se tichte by Ekbatana kamen woe Azarja hja soenen dêr by in man dy‛t Raguel hiet oernachtsje. Hy fertelde Tobias it drammatyske ferhaal fan de 7 houliken van Raguel syn dochter Sara. En it tocht him dat dat wol in geskikte frou foar Tobias wie. Dy rôp dêr net sa lûd oer, hy woe graach libben wer thús komme. Dêr wist Azarja wol rie op. Hy soe har wol foar him freegje! Dat sy besleaten it te besykjen. By Raguel wienen hja tige wolkom, hja blieken noch wat famylje te wêzen, en de dochter foel by Tobias sa yn‛e smaak, dat hy stie der by Azarja op oan te dwaan wat hy beloofd hie, want Tobias koe gjin hap troch de kiel krije eart dat regele wie. Dus frege Azarja oan Raguel syn dochter Sara oan Tobias as frou te jaan. It foarstel stie de âlden en de dochter tige oan. Elk wie it dêr mei iens, en dus joech Raguel syn dochter Sara oan Tobias as frou, hja skreaunen der in houliks kontrakt fan en fersegelen it. En doe koenen hja fuort oan it brulloftsmiel. Nei it miel waard de breidskeamer reemakke. It wie tige spannend hoe‛t dat dy nacht ôfrinne soe. Mar Azarja hie Tobias útlein wat hy dwaan moast. De oarsaak wie in jaloerske duvel, dy‛t dy manlju deamakke hie foardat se Sara oanrekke hienen. Hy sei: "Do moast hite wijreekjiske krije, der it hert en de lever fan de fisk oplizze. Dat jout in stank dêr‛t kweageasten net oer kinne. Hy sil fuort útnaaie en dêr silst yn ivichheid gjin lêst wer fan hawwe. Sa sein sa dien. Mar Tobias en Sara, noch tige yn spanning, rjochten har yn gebed ta God om help en barmhertigens. En doe joegen hja har del ta harren houliksnacht. Doe‛t Raguel de oaremoarns wekker waard doarste hy net sels te sjen of‛t Tobias de nacht oerlibbe hie, hy liet syn frou ien fan de fammen stjoere, dy seach dat hja beide rêstich leinen te sliepen en kaam mei dat berjocht by har frou. Raguel liet it grêf dat er foar de wissigens meitsje litten hie wer ticht goaie. Hy priizge God, en beoardere in brulloftsfeest fan twa wike. Yn dy tiid liet Tobias Azarja nei Ragau gean om it jild te heljen, en doe‛t dy werom wie en it feest ôfrûn, gienen se net mei syn trijen, mar mei de helte fan Raguel syn besit oan fee, jild en slaven, wêrom nei Nineve. Al mei al wienen se folle langer ûnderweis as ferwachte wie. Dat Tobit en Anna sieten slim yn noed en tochten har al ferûngelokke. Doe‛t hja tichteby Nineve kamen gienen Tobias en Azarja foarút om alles thús ree te meitsjen. Hja namen de galle fan de fisk mei en dat smarden hja nei de begroeting Tobit op de eagen, en doe‛t hja it goed ynwreaun hienen foelen de wite plakken der as skilen ôf en Tobit koe wer sjen. It wie grut feest yn Nineve, sân dagen hâlden hja ek dêr brulloft. Doe‛t hja dêrnei Azarja syn lean jaan soenen, en him út tankberens de helte fan wat hja út Ekbatana mei naam hienen ta ha woenen, fertelde hy har dat hy net in minske mar de ingel Rafael wie, ien fan de ingels dy‛t de gebeden fan de hilligen foar God bringe. Hy priizge har foar har leauwe dat blykte út har goede dieden en fermoanne har Gods grutte dieden te ferkondigjen. It geheim fan in kening moat men stilhâlde, mar Gods dieden moatte ta syn eare iepenbierre wurde. Doe‛t hja oereinkamen om him te betankjen seagen hja him net mear. Dit wie tige ynkoart it ferhaal fan de famylje fan Tobit. Wa ‛t it nei lêze wol it stiet tusken de "Wysheid fan Salomo" en de "Wysheid fan Jezus Sirach". De rabby‛s rekkenen it dus ta de wysheids literatuer mei in opfiedkundige strekking. Hoewol it liket te spyljen yn de ballingskip is it boek net earder skreaun as nei 300 foar Kristus en it jout in moai byld fan it feroarjen fan tinken yn dy tiid. En it wie in moai ferhaal, dus binne der yn letter tiden prachtige skilderijen en platen by makke. YN DE FERDRUKKINGLike de tiid fan Antiochus III “de Grutte” noch geunstich foar it joadske folk, syn opfolger kaam al mei swiere belestingen en de folgjende, Antiochus IV ‘Epifanes’ (de god dy’t feskynd is), waard foar harren ta sa’n ferskrikking, sa dat hja him ‘epimanes’ (de gek) neamden. No wienen der ek guon fan de joaden en sels fan de prysters, dy’t mei har tiid mei woenen, en har joadske wetten, seden en godstsjinst farwol seinen. En omdat oaren dêr fûl op tsjin wienen wienen der sûnt twa parijen, de hellenisten of antiogenen en de chasideeën (de frommen), dyt letter útien gienen yn essenen en fariseeën. Dat joech nochal wat striid en kreauwerij by de opfolging fan de ferstoarne hegepryster Onias. Syn broer Jezus folge him op en joech himsels de grykske namme Jason, mar hy waard troch de kening ôfset en ferfongen troch syn jongere broer Onias, dy’t de grykske namme Menelaus oannaam. Jezus/Jason wie it dêr net mei iens en it folk ek net en hja ferjagen Menelaus, en dy en syn partij flechten nei de kening en dienen har beklach. Hja stelden foar om de joadske libbenswize te ferlitten en fregen tastimming in gymnasium yn Jeruzalim op te rjochtsjen. En omdat hja yn dy sportskoalle neaken oefenje woenen, lieten se har besnijenis, it teken fan it ferbûn mei JHWH, troch operaasjes ûnsichtber meitsje, om der mar as griken út te sjen. Fansels wie de kening it dêr fuort mei iens. En as hja sa freedsum troch gien wienen, dan hie dy hellenisearing faaks hastich trochset. ANTIOCHUS IV Mar Antiochus hie earst wat oars yn’e holle, de útwreiding fan syn ryk mei Egypte. De egyptners koenen it lang net tsjin him hâlde, en dochs brocht de fjildtocht him net wat hy woe, want doe’t hy Alexandrië oanfoel, kaam der in Romeinske float opsetten. Rome wie foar har iten tige ôfhinklik fan it koarn út Egypte, en hja sommearden Antiochus om him ôf te jaan, oars krige der mei harren te dwaan. Dus triek Antiochus him teloarsteld tebek, dat jout klear de machtsferhâldingen yn dy tiid oan. Hy gie op syn weromtocht by Jeruzalim lâns, syn partijgenoaten lieten him der yn. Hy liet in protte fan syn tsjinstanners deameitsje, en plondere har eigendommen. Twa jier letter kaam er wer. Hy bewearde yn frede te kommen, mar doe’t er yn’e stêd wie sparre hy nimmen, sels de minsken dy’t him der yn litten hienen net. Hy plondere de stêd en de timpel, brânde in diel fan de stêd plat, liet de muorren ôfbrekke, en boude tsjinoer de timpel in twangstins, legere dêr in grykske besetting yn, en liet it lân fan dêrút troch syn oanhingers bestjoere. Hy ferbea elke foarm fan joadske godstsjinst, sa as it bringen fan de deistige offers, it hâlden fan de sabbat, en it besnijen fan de jonges. En wa’t net omlyk woe waard swier straft, gisele, yn stikken skruord of krusige. Hy liet in alter op it brânoffer altar sette en dêr bargen op offerje oan de grykske goaden. En hy twong de minsken yn it hiele lân yn elk plak alters op te rjochtsjen en dêr bargen op te offerjen en dêrfan te iten. Mar bargen wienen foar de joaden ûnrein, en it iten dêrfan wie harren ferbean. DE MAKKABEËN Dizze twongen hellenisearing hie in averjochts effekt. De pryster Mattatias en syn soannen namen de wapens op en fersetten har. Hja flechten nei de wyldernis en ferburgen har yn’e hoalen. Dêr foegen guon dy’t har chassideeërs (de frommen) neamden by har. Doe’t guon fan harren op de sabbat oanfallen waarden, wegeren hja de sabbat te skeinen en fersetten har net, sadat hja allegear, ek de froulju en de bern, ôfslachte waarden. Dat brocht Mattatias der ta om te besluten dat hja as hja oanfallen waarden, har ek op de sabbat ferdigenje moasten, oars soenen hja it de fijan al te maklik meitsje harren út te roegjen. Lykwols wie it benaude tiid, in lyts keppeltsje fersetsminsken tsjin de grutte oermacht fan it Seleusidenryk en in diel fan de eigen befolking. Mar hoe wreder de ûnderdrukking, hoe mear minsken har heil sochten by Mattatias en syn soannen, en dy dienen rûnom ûnferwachtse oanfallen, fernielden de heidenske alters, en ferjagen de ôfgodstsjinners. Nei in jier stoar Mattatias, en syn soan Judas de ‘Makkabeër’ (striidhammer) folge him op as oanfierder. Judas Makkabeër Judas sette de fersetsstriid troch. Syn leger waard grutter, de bestjoerder fan Samaria dy’t him oanfoel waard ferslein, de steedhâlder fan Syrië kaam mei in grutter leger, mar ek dy waard ferslein. Kening Antiochus hearde der fan, en stjoerde syn ûnderkening Lysias mei de helte fan syn eigen leger der op ôf. Wylst gie hy sels mei de oare helte nei Perzië dêr’t se de skatting net mear betelle hienen. It leger fan Lysias kaam oan Emmaus ta, 10 km fan Jeruzalim. It wie mear as 10 kear sa grut as it leger fan Judas. Hja hienen de slavekeaplju al berjocht dien om mei jild te kommen om de finzene joaden as slaven te keapjen. Ien fan de oanfierders gie der op’e jûn mei de ruterij op út om Judas syn legerke yn’e rêch oan te fallen, mar dy hienen dêr net op wachte, hja trieken sa gau as it tsjuster wie op nei it kamp fan’e fijan en foelen dat yn’e iere moarn ûnferwachts oan, in protte waarden delslein, de measten flechten sa hurd se koenen. De troepen, dy’t de nachtelike omsingeling útfierd hienen, fûnen it joadske kamp ferlitten en seagen doe fan fierren har eigen kamp yn’e brân stean, dat ûntmoedige harren sa, dat se in fjildslach mei de joaden net mear oandoarsten en ek mar ôftrieken. Lysias sammele yn’e winter wer in grutter leger en foel dêrmei yn’e maitiid yn Judea, mar waard by Betsur troch it legerke fan Judas ferslein. DE TIMPEL SUVERING Mei de kening yn Perzië en de ûnderkening yn jildgebrek, wie dat foar Judas de kâns om de besetting fan de fêsting yn Jeruzalim oan te fallen en de timpel te suverjen en wer yn te rjochtsjen ta de earetsjinst. En sa waard nei trije jier, de timpel feestlik wer ynwijd, en der waard besletten om dat elk jier te betinken en te fieren as it Chanoeka feest (it ljochtfeest). De fjildtocht yn Perzië rûn foar Antiochus IV falikant ôf, hy stoar ûnderweis oan in sykte sûnder eat berikt te hawwen. Syn legerhaadman Filippus stjoerde hy nei Antiochië werom, mei syn kroan en segel, om syn soan, Antiochus V, noch in bern, kening te meitsjen, en oant dy folwoeksen wie, it lân foar him te bestjoeren. Mar Lysias hie Antiochus V al kening makke, en Judea wer oanfallen; hja wienen oan de winnende hân, mar doe’t hja hearden fan de komst fan Filippus, sleaten hja frede, ûntdienen har fan Menelaus as hegepryster en beneamden in Alkimus, dy’t net út de hegeprysterlike famylje wie. Dêrtroch fielde Onias, de soan fan de eardere hegepryster Onias, him bedrige en flechte nei Egypte en frege en krige dêr fan kening Ptolomeus tastimming om yn Egypte in timpel foar JHWH te bouwen, neffens foarbyld fan dy yn Jeruzalim. Net dat it doe frede wie. De ûnderdrukte folken om har hinne makken fan de gelegenheid gebrûk, en besochten stikken fan it lân te feroverjen, sadat Judas en syn bruorren har oan alle kanten ferdigenje moasten. En de stins yn Jeruzalim wie ek noch altyd net ynnaam. OANHALDENDE UNDERDRUKKING Antiochus V regearre mar 2 jier. Hy waard ôfset en deamakke troch syn opfolger Demetrius I, en doe begûn de oarloch fan neis of oan. De earste fjildtocht ûnder lieding fan Bachides slagge, Alkimus, waard ynstallearre as hegepryster, mar de Makkabeeërs sloegen werom, en dat lokke in nije fjildtocht út ûnder Nicanor. Nicanor waard ferslein en sneuvele. Alkimus waard ferjage. Judas sleat in ferbûn mei de Romeinen. Doe foel Bachides wêr yn it lân mei Alkimus, en yn dy slach foel Judas de Makabeër, syn broer Jonathan folge him op. Hja wienen no wer likefier as yn it begjin en moasten wer flechtsje nei de wyldernis. En wer kaam Bachides mei in leger, mar it slagge him net harren oermansk te wurden, dat hja sleaten frede. Sa dat Jonathan fan út Mikmas it lân bestjoerde. Doe wie der wer in oare troanpretendent foar Antiochië. Alexander Balas. Beide hy en Demetrius besochten Jonathan oan har kant te krijen mei presinten en moaie beloften. Jonathan waard oansteld as hegepryster. In skoft lang wie der frede, mar yn Antiochië wiksele de iene kening de oare ôf. Salang it har paste spilen se moai waar mei de joaden, Jonathan en Simon wreiden har macht en gebied út, oant Diodotus Tryphon Jonathan mei mûkllist yn hannen krige en fermoarde. Simon Makkabeus Doe kaam Simon oan de macht as hegepryster en oanfierder en fan dy tiid ôf waard neffens 1 Makkabeeën,”it jok fan de heidenen fan Israel ôfnommen”. Der kaam in folle fleuriger tiid. Simon wie hegepryster en etnarch ( ûnderkening) en liet eigen jild slaan. Shekel fan
Simon
It ferbûn mei de romeinen waard
fernijd. It folk wie net
alhiel frij en selstandich, mar stribbe dêr dúdlik wol nei. Dochs wienen de chassideërs dy it net goed krije koenen dat de Makkabeërs , wol prysters, mar net út it laach fan de hegeprysters, har sels ta kening en hegepryster salvje lieten, yn har eagen yn striid mei de wet. It duorre net lang. In nije Antiochus wie net tefreden mei de tastân en bedrige Judea wer. Syn leger waard troch de soannen fan Simon ferslein, mar efkes letter waarden Simon en syn soannen Mattatias en Judas, op ynspeksjereis troch it lân, troch syn skoansoan Ptolomeus, bestjoerder fan de omkriten fan Jericho, útnoege ta it besjen fan syn nije festing Dok. Hja waarden feestlik ûnthelle, mar doe’t hja “de drank net mijd hienen” liet Ptolomeus harren temûk fermoardzje, om sels oan de macht te kommen. Hy stjoerde mannen nei Gezer om de jongste soan Johannes ek om te bringen, mar dy wie al warskôge, dat dat mislearre. Johannes mei de bynamme Hyrcanus folge Simon op as hegepryster en as bestjoerder fan Judea. Dêrmei eindiget it earste boek fan de Makkabeeën. It is net bedoeld as in skiednis boek yn de moderne sin, joadske boeken binne altyd ferhalen mei in doel. Dûmny Klooster neamt dat ‘profetysk’ en ik tink dat dat de bêste omskriuwing is. In profeet hat ommers as doel te warskôgjen tsjin de misstannen dy’t hy sjocht, en om it folk op te roppen om har dwaan te ferbetterjen en har te wizen op trou oan God, en Gods trou en leafde foar harren. Ez.3:16-20. Mar dit boek is wol hiel bot foar de Makkabeeën en de chasideeën, foar de oare partij hat it gjin goed wurd oer, en sels de grutste moardpartij fan de Makkabeeën wurdt noch as in ‘oerwinning’beskôge. It is dus folle minder kritysk as de oare bibelboeken. IT TWADDE BOEK FAN DE MAKKABEËN It twadde boek fan de Makkabeeën is gjin ferfolch op it earste, it is folle letter skreaun en bedoeld as in ferhaal foar de egyptyske joaden om harren oer te heljen it Chanoeka feest, ynsteld by de suvering fan de timpel en it wer ynstellen fan de deistige offers, mei te fieren as in algemien erkend joadsk feest. De skriuwer seit sels dat er gjin skiednis skriuwer is, en it útsykjen fan al dy nammen en jiertallen net sa wichtich fynt, it giet om wat der bard is en hoe. Dus om in lêsber en begryplik ferhaal. It gie dan foaral om de eare fan God en syn timpel yn Jeruzalim, en de wûnderlike útrêding dy’t Hy jûn hat troch de trou, it leauwen en de moed en striidfeardigens fan de Makkabeeërs, dy ‘t Hy segene hat yn de striid tsjin ûnderdrukker en de optwongen hellenisearing. De striid is wûn, de fijan is dea, it folk is wer frij om nei Gods wetten te libjen. It boek einicht by de dea fan Antiochus Epifanes yn164 fK. mar is wol 80 jier letter skreaun. IT BOEK JUDIT It boek Judit is skreaun omstreeks 150 fK. Ek mei as ûnderwerp de striid foar de frijheid om God te tsjinjen neffens Syn wetten en ynstellingen. It is in ferhaal, noch mear “allegoarysk” as profetysk. Histoaryske tiden en persoanen binne bewust sa yn striid mei de skiednis, dat dat opsetlik sa dien wêze moat. De widdo Judit is in útbylding fan it folk Israel. De stêd Betylûa, oan alle kanten bedrige troch oermachtige fijannen, fan harren godstsjinst en gebrûken. It wetter, dat wol sizze it leauwe en de moed binne hast op. Guon roppe al om de striid mar op te jaan en mar slaven fan de fijân te wurden. De haadmannen binne ree om ta te jaan. Dan komt Judit fanwegen, hja leit har rouklean ôf, pronket har sa moai mooglik op en giet mei har slavin oer nei de fijan. Hja bringt de haadman Holofernes de holle op’e rin, en as hy smoardronken op bêd leit, slacht hja him de kop ôf. Dy nimt hja mei nei de stêd. Dêr sette se de kop op’e mourre, en de fijannen dy’t dat sjogge reitsje yn panyk en flechtsje fuort, achterfolge troch de ynwenners fan Betylua. De oerwinning wurdt skitterjend fierd, en dernei geane hja dûnsjend en sjongend op nei Jeruzalim om de bút yn in grut feest oan God ta te wijen. It ferhaal is mooglik ynspirearre troch it ferslaan fan it leger fan Demetrius I ûnderlieding fan Nikanor, dy’t dêr by sneuvele. Ek Nikanor waard de kop ôfslein en dy waard de besetting fan de twangstins foarhâlden om har ta oerjefte te bewegen ( 2 Makk. 15). Mar yn’e folgjende slach sneuvele Judas de Makkabeeër, en doe like alles wer hopeleas. It boek is bedoeld om it folk oan te moedigjen de striid net op te jaan. Net bidde en ôfwachtsje, mar bidde en tûk en moedich oanpakke, yn fertrouwen op help en seine fan God. DE PROFEET DANIEL Al dizze dingen lykje yn it boek Daniël al foarsein te wêzen, en wol sa krekt dat it meast wierskynlike is dat de lêste haadstikken dêrfan nei de dea fan Antiochus IV skreaun binne. De neidruk leit der dêrby op, dat dizze tiid wol ferskriklik is, mar dat it dochs mar tydlik is. Dat úteinlik de macht is oan de Iene, ‘heech op jierren’ en dat dy foar ivich tabetroud wurdt oan de “Minskesoan” yn in keningskip dat net fertgiet. De Messias (Dan. 7: 14). Yn dat haadstik wurdt twaris útlein wat dat betsjut; fers 18: De hilligen fan’e Allerheechste sille lykwols it keningskip krije en sille dat keningskip foar ivich harres meitsje, ja, oant yn alle ivichheid. En yn fers 27, dêr’t de ingel oan Daniël de betsjutting sa útleit: It keningskip de hearskippij en de gruttens fan de keningkriken ûnder de hele himel sil oan it folk fan de hilligen fan de Allerheechste jûn wurde. Har keninkryk is foar ivich en alle machten sille har hulde dwaan en nei har harkje. It is in dúklike ferwizing nei in kommend messiaansk ryk. En de fjirde hoarn fan de geitebok, ( Dan. 8: 9-11) is in dúdlike ferwizing nei Antiochus IV, dy’t him god allyk tochte, ‘epifanes’. Dy’t it sierlike lân oanfalle doarste en de Allerheechste syn deistich offer ûntnimme. En dy’t net troch minske hannen stoar. Hy waard it type fan de anti-messias. En dan wurde de rjochterstuollen set. En dêrnei komt de eintiid. (Dan 8: 17-19) MESSIAS FERWACHTING Sa ûnstie it idee dat dizze ferskriklike tiid, in tiid wie fan in lêste striid tusken de anti-messias mei alle krêften fan it kwea, tsjin de Messias en syn hilligen. En dat dy tiid folge wurde soe troch de oardielsdei, de “jom JHWH” fan de eardere profeten. Ek dat soe in ferskriklike tiid wêze foar de goddeleazen en de sûnders, mar de hilligen soenen dêr oan ûntkomme en mei de Messias yn it kommende messiaanske ryk libje. Dat wie de hoop dy’t de minsken yn de ferskriklikste benearing oerein hâlde, dêr’t hja mei langstme nei útseagen. En dat harren der ta brocht foar de hiliging fan timpel en folk te fjochtsjen op libben en dea, tsjin harren fier oermânske tsjinstanners. Literatuer: Flavius Josephus; Joadske Aldheden XII,XIII Foaropwurd Thússide |
Uttreksels út: |
TESTAMINT FAN JOB
|
Haadstik 1 De Twa Wegen; It earste gebod.1 Der binne twa wegen, ien ta it libben en ien ta de dea en dêr is in grut ferskil tusken.2 De wei nei it libben is dit: Foarst, do silst God dy't dy makke hat leafhawwe. En twad, do silst dyn neiste leafhawwe as dysels, en watsto net wolst dat in oar dy oandocht, doch dat ek in oar net oan. 3 De bedoeling fan dizze sprekwurden is dizze: Segenje dy't dy ferflokke, en bid foar dyn fijannen, fêstje foar dejingen dy't dy ferfolgje. Want wat jout it asto leaf haste dy't dy leafhawwe? Dogge de heidens dat ek net? Dêrom haw leaf dy't jimme haatsje, en jim sille gjin fijân mear hawwe. 4 Unthâld dy fan fleislike en wrâldske lusten, as ien dy op it rjochter wang slacht, kear him ek it oare ta, dan silst folslein wêze. As ien dy twingt ien mijl mei him te gean, gean dan twa mei. As ien dyn oerjas nimt jou him dyn jas ek. As immen dy dyn eigendom ôfnimt, easkje it net wêrom, want dat kinst ommers net iens. 5 Jou oan in elk wat hy fan dy freget, en freegje it net werom, want de Heit wol dat wy oan in elk frijwillich jeften jaan sille fan ús segeningen. Lokkich hy dy't jout neffens it gebod, want dy is sûnder skuld. Wee him dy't nimt, want as hy út need nimt is hy sûnder skuld, mar hy dy't nimt sûnder dat hy gebrek hat sil straft wurde, en as hy foar it rjocht komt, sil hy ûnderfrege wurde oer de dingen dy't hy dien hat, wêrom hy naam en wêr foar, en hy sil net loslitten wurde eart er de lêste sint wêrom betelle hat. Mat. 5:26 6 Mar oer dizze dingen wurd ek sein: Lit dyn ielmis switte yn dyn hânnen, oant datst wiste oan wa ast it jaan wolst. Haadstik 2 It Twadde Gebod; Swiere sûnden binne ferbearn1 En it twadde gebod fan de lear is:2 Do silst net moardzje, do silst gjin echtbreuk plege, Ex. 20: 13-14 Do silst net mei skandjonges omgean, en gjin hourkerij begean, do silst net stelle, Ex 20:15 Do silst gjin swarte keunst bedriuwe, do silst net oan hekserij dwaan. Do silst gjin bern fermoardzje troch frucht ôfdriuwing en net deameitsje dat wat ûntfongen is. Do silst de dingen fan dyn neiste net oergeunstich begeare. Ex 20:17 3 Do silst gjin meineed plege Mat. 5:34 Do sils gjin falsk tsjûgenis jaan Ex.20:16 Do sils net rabje, do silst net wrokje. 4 Do silst net mei twa mûlen prate, want dat is in falstrik fan de dea. 5 Dyn wurd sil net falsk wêze of neat sizzend, mar de died by it wurd. 6 Do silst net oergeunstich wêze, gjin rôver, gjin hypokryt, net kweatinkend of eigenwiis. Do silst gjin kwea betinke tsjin dyn neiste. 7 Do silst nimmen haatsje; mar guon silsto teplak sette, foar oaren silsto bidde, en guon silsto mear leafhawwe as dyn eigen libben. Haadstik 3. Oare ferbearne sûnden1 Myn bern, flechtsje foar alle ferkearde dingen, ek foar wat dêr mar op liket.2 Wurd net gau lulk, want lulkens sljochted de wei foar moard; en ek net oergeunstich of striderich, of driftich, want út al dy dingen ûnstiet moard en deaslach. 3 Myn bern, wês net te gleon, want ûntucht liedt ta huorkerij, en wêz ek gjin fiisprater, en tink net te heech fan dysels, want út al dy dingen ûntstiet echtbreuk. 4 Myn bern, slach gjin acht op foartekens, want dat liedt ta ôfgoaderij, gean net nei in beswarder, of astrolooch, of duvelbanner, en wêz ek net ree om dizze dingen te dwaan, want út al dy dingen ûntstiet de ôfgodstsjinst. 5 Myn bern, wês gjin liger, want ligen liedt ta stellen, en jei net nei jild of idele ear, want út al dy dingen útstiet dieverij. 6 Myn bern, wês gjin kankerder, want dat liedt ta godslester, noch eigenwillich of kweatinkend, want út al dy dingen ûntstiet godslester. 7 Mar wes sêftmoedich , want de sêftmoedigen sille it ierdryk beërvje. Mat. 5:5 8 Wês ferduldich, meilijend, frij fan bedroch en freonlik en goed, altyd beevjend foar de wurden dysto heard hast. 9 Do silst dysels net ferheffe, Luk. 18:14 en net tefolle fertrouwe op dyn eigen miening. Dyn geast sil net ferbûn wurde mei heechhertigen, mar mei de rjochtfeardige en de dimmene sil hja omgong hawwe. 10 De dingen dy't dy oerkomme, nim dy as goed oan, yn de wittenskip dat dy neat oerkomme kin as fan God. Haadstik 4. Allerhanne Foarskriften1 Myn bern, tink nacht en dei oan him dyt dy it wurd fan God bringt en earje him as wie it de Hear sels;want op in plak dêr't oer de wurden fan de Hear sprutsen wurdt, dêr is de Hear. 2 En do silst dei oan dei it antlit fan de hilligen sykje, dasto dy op har wurden beroppe meist. 3 Do silst net longerje op skuorring, mar do silst dy't tsiere ta frede bringe. Do silst rjochtfeardich oardielje, en oertredings bestraffe sûnder oansjen fan persoan. 4 Do silst net yn twifel stean oft it wêze sil of net. 5 Stek dyn hân net út om wat te krijen, en hâld se net yn'e bûse as it op jaan oankomt. 6 Asto wat hast, silst mei dyn hannen in lospriis jaan foar dyn sûnden. 7 Do silst net stadich wêze om te jaan, of stinne asto joust; want do silst witte wa't de goedeferjilder is fan it lean. 8 Do silst dy net ôfkeare fan immen dy't gebrek hat, mar do silst alle dingen diele mei dyn broer, en do silst net sizze dat it dyn eigen binne; want as jim dielgenoaten binne yn dat wat ûnstjerlik is, hoefolleste mear dan net yn de stjerlike dingen. 9 Do silst de hân net ôflûke fan dyn soan of dyn dochter, mar do silst harren fan jongs ôf oan achting foar God bybringe.Ef. 6:4 10 Do silst dyn arbeider of arbeidster, dy't hoopje op deselde God, net yn lulkens útsegenje, dat hja har ûntsach foar God, dy't oer jim beide is, net foar altyd ferlieze.Ef. 6:9;Kol. 3:22 Want hy komt net om te roppen nei uterlike skyn, mar ta harren dy't de Geast dêrta reemakke hat. 11 En jimme slaven, jimme sille jim deljaan ûnder jim master as in type fan God, yn fatsoenlikens en achting. Ef. 6:5; Kol 3:22 12 Jim sille alle skynhilligens haatsje en alle dingen dy't God net oansteane. 13 Ferlit nea de geboaden fan de Hear; mar hâld fêst oan wat jim krigen hawwe, sûnder dêr wat oan ôf of ta te dwaan.Deut. 12:32 14 Yn de gemeente silsto dyn misstappen belide, en do silst net ta God komme om te bidden mei in kwea gewisse. Dit is de wei ta it libben. Haadstik 5. De Wei nei de Dea1 En de wei nei de dea is dizze: Foar alles, is dy kwea en fol fan flok: moard, ûntucht, geilens, oerhoer stellerij, ôfgodstsjinst,swartekeunst, tsjoenderij, rôverij, falske tsjûgenissen, skynhilligens, dûbelhertigens, bedroch, heechhertigens, korrupsje, eigenwilligens, jildsucht, fiispraat, oergeunst, te grut selsfertrouwen, lichtsinnigens, en opskepperij. 2 Ferfolgers fan de goeden, dy't de wierheid haatsje, de leagen leafhawwe, net witte fan in lean foar rjochtfeardigens, net stribje nei in goed of rjochtfeardich oardiel, dy't net útsjogge nei wat goed, mar nei wat ferkeard is, dy't fier binne fan dimmenens en ferduldigens, hingje oan dingen fan neat, ferjilding easkje, gjin meilijen hawwe mei de earme, neat dogge foar de ûngelokkige, dy't Him dy't har makke net kenne, moardners fan lytse bern, ferneatigers fan wat God mei eigen hannen makke, dy't har ôfkeare fan dy't gebrek lije, dy't pleachje dy't yn problemen sitte, abbekaten foar de riken, wetteleaze rjochters fan de earmen, grutte dogeneaten. Bern, wês ferlost en fier fan al dizze dingen. Haadstik 6. Tsjin Falske Learaars en Offerfleis foar de Ofgoaden1 Pas op dat net ien jim ôfdwale lit fan dizze wei fan de Underwizing, want neist God ûnderwiist dat dy.2 Want asto bysteat bist it hiele jok fan de Hear te dragen, dan soesto folslein wêze, mar asto dat net kinst, draach dan wasto kinst. 3 En wat it iten betreft, yt wasto ha kinst, mar pas tige op foar eat dat oan de ôfgoaden offere is, want dat is de tsjinst oan deade goaden. Haadstik 7. Oer de Doop1 En wat de doop oangiet, sa moatte jim dope: Nei dat jim al dizze dingen sein hawwe, doop dan yn de namme fan de Heit ende Soan en de Hillige Geast, mei streamend wetter.Mat. 28:19 2 Mar as jim gjin streamend wetter hawwe, doop dan mei oar wetter, en as it net yn kâldwetter kin dan yn waarm. 3 Mar as jim net ien dêrfan hawwe, jit harren dan trijekear wetter op'e holle, yn'e namme fan de Heit en de Soan en de Hillige Geast. 4 Mar lit foar de doop de doper en de dopeling en safolle oaren as it kin, fêstsje; en de dopeling moatte jim opdrage fan te foaren ien of twa dagen te fêstsjen. Haadstik 8. Oer Festsjen en Bidden1 Mar fêstsje net mei de skynhilligen; Mat. 6:16 want dy festsje op de twadde en de fyfde dei fan de wike, mar jimme moattefestsje op de fjirde dei en de tariedings dei.(freed). 2 En bid net lykas de skynhilligen, mar sa as de Hear opdroegen hat yn it evangeelje, bid sa: Us Heit yn'e himel,
3 Dat moatte jim trijeris deis bidde.Lit Jo namme hillige wurde, Lit Jo keninkryk komme Lit Jo wollen dien wurde op'e ierde likegoed as yn'e himel Jou ús hjoed ús deistich brea En ferjou ús ús skulden sa as ek wy ús skuldners ferjûn hawwe En lit ús net yn fersiking komme, mar ferlos ús fan it kweade Want Jowes is it keninkryk en de krêft en de hearlikheid Oant yn ivichheid. Haadstik 9 De Tanksizzing, Nachtmielfiering1 No oer de tanksizzing, sa moatte jim tankje,2 Earst oer de beker: Wy tankje Jo, ús Heit, foar de hillige drank fan David jo tsjinner, dy't Jo ús bekendmakke hawwe troch Jo tsjinner Jezus, oan Jo mei de gloarje wêze foar ivich. 3 En oer it brutsen brea: Wy tankje Jo ús Heit foar it libben en de kennis, dy't Jo ús bekend makke hawwe troch Jo tsjinner Jezus, ta Jo mei degloarje wêze foar ivich. 4 Sa as dit brutsen brea ferstruid wie oer de heuvels, en rispe en ien wurden is, lit sa Jo gemeente byinoar brocht wurde fan út de úteinen fan de ierde yn Jo keninkrijk, want oan Jo is de hearlikheid en de krêft troch Jezus Kristus foar ivich. 5 Mar lit net ien ite of drinke fan jimme nachtmiel, dan dy't doopt binne yn de namme fan de Hear; want de Hear sei dêr ek oer: Jou it hillige net oan de hûnen. Haadstik 10 It Gebed nei de Byienkomst.1 Mar as jim sêd binne, tankje dan sa:2 Wy tankje Jo, hillige Heit, foar Jo hillige namme, dy't Jo libje litte yn ús hert as yn in timpel, en foar de kennis en it leauwe en de ûnstjerlikheid, dy't Jo ús bekend makke hawwe troch Jo tsjinstfeint Jezus; gloarje ta Jo foar ivich. 3 Jo, almachtige Master, hawwe alle dingen skepen foar Jo namme; Jo jouwe iten en drinken oan alle minsken foar harren geniet, dat hja Jo dêrfoar tankje soenen, mar oan ús joegen Jo troch Jo Tsjinstfeint rynsk geastlik iten en drinken en ivich libben. 4 Foaralles tankje wy Jo dat Jo machtich binne, oan Jo mei degloarje wêze foar ivich. 5 Tink om Jo gemeente Hear om har te ferlossen fan alle kwea, en folslein te meitsjen yn leafde ta Jo, en bring har byinoar út alle wynstreken, hillige foar Jo keninkryk dat Jo foar harren reemakke hawwe, want oan Jo is de krêft en de gloarje foar ivich. 6 Lit Jo genede komme, en lit dizze wrâld foarby gean. Hosanna de God fan David. As immen hillich is lit him komme, as immen net hillich is lit dy him bekeare. Maranata, Amen 7 Mar jou de profeten tastimming safolle Tanksizzings te dwaan as hja mar wolle. Haadstik 11. Oer Leararen, Apostels en Profeten1 Wa't der ek by jimme komt, dy't de dingen ferkundiget dy't hjirfoar sein binne,ûntfang him. 2 Mar as de learaar him omdraait en in oare lear bringt ta ferneatiging fan dizze, harkje net nei him; mar as hy ûnderwiist ta fergrutting fan rjochtfeardigens en de kennis fan de Hear, ûntfang him as de Hear sels. 3 En wat de apostels en profeten betreft, doch nei it oardiel fan it evangeelje sa: 4 Lit elke apostel dy't by jim komt ûnfong wurde as wie it de Hear sels. 5 Mar hy sil net langer bliuwe as ien dei, en by need ek de folgjende, mar as hy trije dagen bliuwt is hy in falske profeet. 6 En as de apostel fuort giet, jou him iten mei oan't syn folgjende plak; mar as er om jild freget is hy in falske profeet. 7 En in profeet dy't sprekt yn de Geast sille jim ûndersykje noch oardielje, want elke sûnde sil ferjûn wurde, mar dizze sûnde sil net ferjûn wurde. 8 Mar net elk dy't sprekt yn de Geast is in profeet; mar allinne as hy bliuwt yn de wegen fan de Hear. Dêrom oan harren wegen, (dwaan en litten) sil men de wiere en de falske profeet útinoar kenne. 9 En elke profeet dy't yn de Geast freget om in miel iten, sil dêr net fan ite, behalve as hy in falske profeet is. 10 En elke profeet dy't de wierheid leard, mar sels net docht wat hy leard, is in falske profeet. 11 Mar elke profeet, dy't oprjocht befún is, dy't wurket oan it mystearje fan de gemeente yn de wrâld, mar oaren net leard te dwaan wat hysels docht, sil ûnder jimme net oardiele wurde, want hy fynt syn oardiel by God, want sa dienen de profeten by âlds ek. 12 Mar dy't yn de Geast seit: Jou my jild, of oars sokssawat, harkje net nei him, mar as hy jim seit te jaan foar oaren dy't yn need binne, lit net ien him feroardielje. Haadstik 12 De Untfangst fan Kristenen1 Mar lit elk dy't komt yn de namme fan de Hear oannaam wurde, en neitiid sille jim him ûndersykje en him kenne, want jimmoatte witte wat fleis jim yn'e kûpe hawwe. 2 As hy by jim komt as in reiziger, help him dan safier as jim kinne, mar hy sil net by jimme bliuwe, net langer as twa of trije dagen, by need. 3 Mar as hy by jim bliuwe wol omdat hy in fakman is, lit him dan wurkje en ite 4 Mar as hy nei jim oardiel gjin hannel hat, sjoch der dan op ta dat hy as Kristen net liddich omrint. 5 Mar as hy neat dwaan wol, dan is it in kristen suteler. Tink er om en hâld jim fier fan sokken. Haadstik 13 Underhâld fan Profeten1 Mar elke wiere profeet dy' t by jim tahâlde wol is syn libbens ûnderhâld wurdich2 En ek in goede learaar is as wurkman syn lean wurdich. Mat 10:10; Luk 10:7 3 Elke earste frucht dêrom fan de wynparse of de terskflier, fan kei of skiep, sille jim nimme en jou it oan de profeten want dat binne jim hegeprysters. 4 Mar as jim gjin profeet hawwe, jou it dan oan de earmen. 5 As jim in baktrôge daai klearmeitsje, nim de earste frucht dêrfan en jou dat neffens it gebod. 6 Sa ek as jim in wynfet iepenje, of in fet oalje nim de earste frucht dêrfan en jou it oan de profeten. 7 En fan jild en klean en alle besit, nim de earste frucht dêrfan as it jim goed taliket en jou it neffens it gebod. Haadstik 14 De Byienkomst fan de Kristenen op de dei fan de Hear1 Mar kom op elke dei fan de Hear byinoar, en brek it brea, en jou tank, nei jimme misstappen beliden te hawwen, dat jim offersuver wêze mei. 2 Mar lit immen dy't spul hat mei ien fan de bruorren net mei jimme gearkomme eart hja har fermoedsoene hawwe, dat jimme offers net ûnthillige wurde. 3 Want dit is wat sein is troch de Hear: Op wat tiid en plak ek, offerje my in suver offer; want Ik bin in grut Kening seit de Hear, en myn namme is wûnderlik ûnder de folken. Haadstik 15 Biskoppen, Diakens, Undersyk fan Kristenen.1 Wiis dêrom foar jimsels opsjenners en diakens oan, de namme fan de Hear wurdich.Sêftmoedige mannen, gjin jildwolven, ûndersocht en betrouber, want hja leverje jim ek de tsjinst fan profeten en learaars. 2 Minachtsje harren dêrom net, want hja binne earwurdigen, krektlyk as profeten en learaars. 3 En lit de iene de oare beskrobje, net yn lulkens, mar sa as it yn it evangeelje stiet. Mat. 18:15-17, mar tsjin immen, dy't him misgiet tsjin in oar, sil net ien mear prate, en jim sille ek neat mear fan jim hearre litte, oant er him bekeard. 4 Mar jimme gebeden, jim ielmissen en alles dat jim dogge, dog dat sa as jim it fine yn it Evangeelje fan ús Hear. Haadstik 16 Wach wêze en De Werkomst fan de Hear1 Om jim libbenswol wês wach. Lit jimme lampen fol wêze en jim lea omgurde, wês der klear foar, want jim witte net op watoere de Hear komme sil. Matt. 24:42 2 Jim sille faak gearkomme, en sykje om de dingen dêr't jimme sielen ferlet fan ha, want it hiele skoft fan jimme leauwen jout jim neat, as jimme op't lêst net folslein wurden binne. 3 Want yn it lêst fan de dagen sille de falske profeten en ferrifelders fernannichfâldige wurde en skiep sille yn wolven feroarje, en de leafde yn haat. Mat 24:11,12 4 Want de wetteleazens sil tanimme, en hja sille de iene de oare haatsje, ferfolgje en ferriede, Mat 24:10 en dan sil de wrâldferrifelder komme as de Soan fan God, en hy sil tekens en wûnders dwaan, en de wrâld sil oerlevere wurde yn syn hannen, en hy sil goddeleaze dingen dwaan sa as fan it oanbegjin fan de wrâld ôf nea dien binne. 5 Dan sil de skepping fan de minske yn it fjoer fan de beproeving komme, en in protte sille stroffelje en fergean; mar hja dy't folhâlde yn it leauwe sille ferlost wurde fan de flok sels. 6 En dan sille de tekens fan de wierheid ferskine; earst it teken fan it iepengean fan de himel; dan it teken fan it lûd fan de trompet, en as tredde it weropstean fan de deaden. 7 Mar noch net fan allegearre, mar sa as sein is: De Hear sil komme en al syn hilligen mei Him. 8 Dan sil de wrâld de Hear sjen, kommend op de wolken fan de himel. |
YNHALDThússideDe earste ieuwen Boek 1 Fisioenen Earste fisioen: Sûndige en grutske gedachten twadde fisioen: Fersom en karakter tredde fisioen: It bouwen fan de triomfearjende tsjerke fjirde fisioen: Besiking en benearing fyfde fisioen: Oer de geboaden Boek 2 De Geboaden Earste gebod: Leau yn God Twadde gebod: Mij it rabjen Tredde gebod: Falskens en berou Fjirde gebod: Skiede fanwege ûntucht It fyfde gebod: Geduld yn bitterens Seisde gebod: De twa geasten Sânde gebod: Ha ûntsach foar God Achtste gebod: It kweade en it goede Njoggende gebod: Bid sûnder ophâlden Tsiende gebod: Fertrietsje de Geast net Alfde gebod: Oer de profeten Tolfde gebod: Goede langstmen Boek 3 De Likenissen Earste likenis: De kommende wrâld Twadde likenis: De Wynrank en de Yp Tredde likenis: Beammen yn'e winter Fjirde likenis: Beammen yn'e simmer Fyfde likenis: It wiere fêstsjen Seisde likenis: Twa soarten genotsucht Sânde likenis: Bekearing en fruchten Achste likenis: Sûnde en berou Njoggende likenis: De stridende tsjerke Tsiende likenis: Bekearing en Jeften |
IN WURD FOAROFDe Hoeder is in profetysk boek mei fisioenen, geboaden en gelikenissen. Dy wurde oan Hermas iepenbierre troch de tsjerke, dy‛t oan him ferskynt, earst as in âlde frou, letter as in jongfaam; of troch de Hoeder, de ingel fan de bekearing; en troch de "grutte" of "gloarieuze" ingel Michael, dy‛t de kristenen yn syn hoede hat. It probleem dat it behannelt is it ferfal yn de tsjerke troch de slimme ferfolgingen. Men tocht yn dy tiid dat wa‛t ienris doopt wie en wer ta sûnde ferfoel, ferlern wie. En no wienen der troch de ferfolgingen safolle dy‛t net iepenlik foar har kristen wêzen útkomme doarst hienen, mar dochs graach kristen bliuwe woenen. Dy soenen dus allegear ferlern gean? Mar troch de Hoeder wurdt iepenbierre, dat hja dy‛t berou hawwe en har bekeare, noch ien kâns krije. It is dus net apokalyptysk mar foar praktyske sielsoarch bedoeld. Yn de fisioenen wurdt de needsaak ta berou en bekearing útlein, yn de geboaden de libbenswize dy‛t dat fan de bekearling easket, en yn de gelikkenissen wat bekearing bewurket en útwurket. It ferteld ús net folle oer Hermas sels, en fan dat bytsje is net wis of‛t it histoarysk of allegoarysk bedoeld is. Hermas soe as slaaf ferkocht wêze oan in kristin mei namme Rhode, dy‛t him al gau frij liet. Hy begûn te buorkjen en te hanneljen wûn gâns jild, mar liet it dêrtroch moreel, yn syn dwaan en yn it bestjoer fan syn húshâlding, frijwat sjitte. Doe kaam de ferfolging, Hermas en syn frou bleaunen by it leauwe, mar syn bern ferleagenen har âlden en it leauwe en libben der mar op los. Hermas ferlear syn fermogen en koe him op in lyts spultsje mar krekt mear rêde. Mar wat hy ûnderfûn hie, seach hy as heilsum, en hy die syn bêst syn libben te betterjen. En dan komme de fisioenen. Pius I It boek is neffens de canon fan Muratori ( fan 170 nK) skreaun troch Hermas, de broer fan paus Pius I, tusken 140 -150 nK. Der stiet: " Mar Hermas skreau de Hoeder noch net sa lang lyn, yn ús tiid, yn de stêd Rome, wylst syn broer Pius de biskopsstoel fan de tsjerke fan Rome besette. En dus heart it wol lêzen te wurden, mar it kin yn‛e tsjerke yn it iepenbier foar it folk net lêzen wurde, asof‛t it ien fan de profeten wie, want har tal is kompleet, of fan de apostels, want it is nei harren tiid". Eusebius (263-339) sei dat it boek dat ‛Pastor Hermatis‛ neamd waard, al fan âlds en ek noch yn syn tiid, yn‛e tsjerke lêzen waard, lykas ek de earste brief oan de Korintiers fan Clemens. Ek Athanasius (296 -373) neamde de Hoeder fan Hermas en de Lear fan de Apostels as boeken dy‛t yn tsjerke lêzen wurde en brûkt ta kategesaasje. Rufinus (345-410) ferdielde de hillige boeken yn Canonici en Ecclesiastici (tsjerklike), ta dy lêsten rekkene hy âldtestamintyske lykas: De Wysheid fan Salomo en fan Jezus Sirach en de Maccabeën, en nijtestamintyske lykas: De Hoeder fan Hermas, "dy‛t allegearre wol lêzen wurde meie yn de tsjerken, mar net as autoriteit fan it leauwen nei foaren brocht wurde kinne". Op it konsylje fan Carthago 418/19 wurdt der gjin ûndeskie makke en neamd men ek de letter apokrive boeken kanonyk, en dat docht Augustinus yn Doctrina Christiana ek, al sjocht hy wol grutte ferskillen. Eibert van der Veen. Oer
sûndige en
grutske gedachten en de sleauwens fan Hermas yn it straffen fan syn
soannen.
HAADSTIK 1 Hy dy’t my grutbrocht hie ferkocht my oan in Rhode yn Rome, jierren letter erkende ik har en begûn ik har leaf te hawwen as in suster. Mar in skoft letter seach ik har baaien yn’e Tiber en joech ik har in hân om har út it wetter te helpen en by it sjen fan har kreazens tocht ik by mysels: ‘’ Wat soe ik lokkich wêze as ik in frou hie sa kreas en goed as har”. Dat wie de iennige gedachte dy’t troch my hinne skeat, dat en oars neat. Wêr in skoftsje letter, wylst ik ûnderweis wie nei it lân en my der oer ferwûndere hoe skitterjend, moai en krêftich de skepsels fan God binne, foel ik yn’e sliep. En de Geast droech my dêrwei en brocht my troch in oarde sûnder paden, dêr’t in minske net reizgje kin, want it is dêr allegear rotsen, tige rûch en ûnbegeanber fanwege it wetter. En doe’t ik in rivier oerstutsen wie kaam ik op in flakte. Doe bûgde ik de knibbels en begûn te bidden ta de Hear en myn sûnden te beliden. En wylst ik bea waarden de himels iepene en ik seach de frou dy’t ik begeard hie en hja begroete my fan út de loft en sei: ‘”Heil Hermas”. En ik seach nei har op en antwurde “Mefrou, wat dogge Jo hjir?” En hja sei: “Ik bin hjir hinne brocht om dy oan te kleien by de Hear fanwege dyn sûnden.” “Mefrou,” sei ik, “binne Jo it ûnderwerp fan dy beskuldiging?” “Nee” sei hja, “mar harkje nei de wurden dy’t ik dy sizze sil. God dy’t yn de himel wennet en alles dat bestiet út neat makke hat en dat fanwege Syn hillige tsjerke noch fermannichfâldiget en fergruttet, is lulk op dy, omdatsto tsjin my sûndige hast." Ik antwurde har: “Mefrou, ha ik tsjin Jo sûndige? Hoe? Of wannear ha ik in ûnfoech wurd tsjin Jo sprutsen? Ha ik net altyd oan Jo toch as in dame? Ha ik Jo net altyd beskôge as in suster? Wêrom beskuldigje Jo my falsk fan kwea en ûnhuerens?" Mei in glimke antwurde se my: “In ferkearde begearte kaam op yn dyn hert. Fynst ek net dat in rjochtfeardich man sûndiget as hy in ferkearde begearte yn syn hert opkomme lit? Dat is sûnde yn sa’n gefal en dy sûnde is grut,” sei se: “want de gedachten fan in rjochtfeardich man hearre oprjocht te wêzen.Want troch oprjocht te tinken wurd syn namme festige yn de himel en de Hear sil him genedich wêze yn al syn dwaan en litten. Mar sokken dy‛t ferkearde gedachten yn har geast hâlde bringe harsels dea en finzenis; en dat is foaral it gefal mei dyselden dy‛t har leafde rjochtsje op dizze wrâld en grutsk binne op har rykdom en net útsjogge nei de segeningen fan it kommende libben. Mar do, bid ta God en Hy sil dyn sûnden ferjaan en de sûnden fan dyn hiele hûs en fan alle hilligen." HAADSTIK 2 Nei dat se dat sein hie waarden de himels wer sletten, en ik waard oerweldige troch fertriet en eangstme en sei by mysels: "Hoe kin ik rêden wurde as dizze sûnde my tarekkene wurdt, hoe kin ik it mei God wer goedmeitsje, mei it each op sokke grouwelige sûnden. Mei wat wurden kin ik de Hear freegje, my genedich te wêzen." En wylst ik oer dy dingen neitocht en dy oerlei yn myn geast, seach ik foar my in hiel grutte wite troan, makke fan wite wolle, en dêrop kaam in âlde frou, klaaid yn in prachtich gewaad en mei in boek yn har hân, en hja siet dêr allinne en groete my "heil Hermas". En fertrietlik en yn triennen sei ik: "Heil mefrou." En hja sei tsjin my: "Wêrom bist sa drôfgeastich Hermas? Want oars wiest altyd ferduldich en fleurich en glimkjend, wêrom no sa moedeleas en drôf?" Ik antwurde en sei: "O mefrou, ik bin beskrobbe troch in tige goed minske, dy‛t sei dat ik tsjin har sûndige hie". En hja sei:"Soks liket ek nearne nei foar in tsjinner fan God. Mar faaks is der begearte nei har opkaam yn dyn hert? Foar in tsjinner fan God betsjut sa‛n winsk sûnde, want it is in ferkearde en ferskriklike winsk, yn in oars alhiel suvere en deugsume siel, om in misdied begean te wollen, en alhiel foar Hermas om soks te dwaan, dy‛t himsels altyd foar alle kweade begearten hoede hat en fol is fan ienfâldigens en grutte ûnskuldigens." HAADSTIK 3 "Mar dêrom is God net lulk op dy, mar opdatsto dyn soannen bekeare soest, dy‛t safolle ûngerjochtichheid tsjin de Hear en tsjin jimme, har âlden, bedreaun hawwe. En hoewolsto dyn bern leafhast, hasto harren net warskôge, mar tastien dat hja ferskriklik ferdoarn waarden. En dat is de reden dat de Hear lulk op dy is, want Hy wol al dat kwea, dat yn dyn hûs dien is, hielje, omdatsto, fanwege harren sûnden en ûgerjochtichheden, kapot giest oan wrâldske soargen. Mar no hat de barmhertigens fan de Hear nei dy en dyn folk omsjoen en wol Hy dy sterkje en wer yn Syn eare stelle. Tink dêr net te licht oer, mar hâld goede moed en set dyn húshâlding teplak, want sa as in smid syn wurk úthammeret en it makket sa‛t hy it hawwe wol, sa sil in earlik deistich petear alle ûnrjocht oerwinne. Hâld dus net op dyn soannen te fermoanjen; want ik wit dat se har bekeare sille mei hiel har hert, en dat hja mei de hilligen opskreaun wurde sille yn it boek fan‛e libbenen." En doe sei se:" Wolsto dat ik dy foarlês?" En ik sei: "Graach mefrou". "Harkje dan en jou it ear nei de hearlikheid fan God." En doe hearde ik fan har prachtige en wünderlike dingen, dy‛t ik lykwols net allegear ûnthâlde koe. Want it wienen allegear ferskriklike wurden, dy‛t in minske net ferneare kin. Mar de lêste wurden wit ik noch, want dy wienen nuttich en freonlik: "Sjoch, de God fan de machten, dy‛t troch Syn ûneindich grutte krêft en wysheid de wrâld skepen hat, en yn Syn gloarjefolle ried Syn skepping mei skientme omjûn hat, en troch Syn machtich wurd de himels befestige hat en de fundaminten fan de ierde lein hat op de wetters, en yn Syn wysheid en foarsjennigens de hillige tsjerke skepen hat en dy segene, sjoch! Hy faget de himels en de bergen, de heuvels en de seeën oankant, en alles wurdt sljochte foar Syn útkarden, dat Hy harren de segeningen skinke mei dy‛t Hy harren tasein hie, mei gloarje en bliidskip, as hja de geboaden fan God mar hâlde, dy‛t hja yn grut leauwe oannaam hawwe." HAADSTIK 4 Doe‛t hja ophâlde fan lêzen, kaam hja oerein fan de troan, en fjouwer jongkeardels namen de troan op en brochten dy fuort nei it easten. En hja rôp my by har en rekke myn boarst oan en sei tsjin my: "Hat myn lêzing dy foldien?" En ik sei tsjin har: "Mefrou, de lêste wurden wienen my tige nei‛t sin, mar it begjin wie wreed en hurd." Doe sei se tsjin my:"Dy lêsten wienen foar de rjochtfeardigen, mar de earsten foar de heidens en de ôffalligen." Wylst hja noch mei my prate kamen der twa mannen en tilden har op‛e skouders en brochten har dêr‛t de troan hinne brocht wie, nei it easten. Mei in blier gesicht gie hja fuort, en wylst hja fuortgie sei se tsjin my: "Gedraach dy as in man, Hermas! IT TWADDE FISIOENNochris oer syn fersom om syn rabjend wiif en syn losbandige soannen te bestraffen, en oer syn karakter HAADSTIK 1 Doe‛t ik it oare jiers op‛e selde tiid wer it fjild yngyng, en ûnderweis it fisioen fan dat ferline jier my wer yn it sin kaam, droech de Geast my fuort en brocht my wer op it selde plak dêr‛t ik doe ek west hie. En doe‛t ik dêr kaam bûchde ik de knibbels en bea ta de Hear, en ferhearlike Syn namme, omdat Hy my wurdich achte hie en my op myn eadere sûnden wiisd hie. En doe‛t ik oerein kaam fan dat gebed, seach ik dêr foar my de âlde frou, dy‛t ik it jier dêrfoar ek sjoen hie, hinne en wer rinnen wylst se lies yn in boek. En sy sei tsjin my: "Kinsto in ferslach fan dizze dingen útbringe oan de útkarden fan God?" Ik sei tsjin har: "Mefrou, safolle kin ik nea ûnthâlde, mar jou my it boek, dan kin ik it oerskriuwe." "Nim it,"sei se," en jou it my werom." Doe naam ik it boek en triek my tebek yn in part fan dat lân, en ik skreau it letter foar letter oer, mar de sinnen snapte ik net. En ik wie der noch mar krekt mei klear, of it boek waard my út‛e hannen skuord, mar de persoan dy‛t dat die seach ik net. HAADSTIK 2 Fyftsjen dagen letter, neidat ik in bulte fêste en bidden hie ta de Hear, waard de betsjutting fan it skriuwen my iepenbierre. No, it skriuwen hâlde dit yn: "Dyn sied, Hermas, hat sûndige tsjin God, en hja hawwe de Hear lestere, en yn har ferdoarnens hawwe hja har âlden bedroegen. En hja waarden ferrieders fan har âlden, mar fan dat ferried hawwe se gjin foardiel hân. En sels no hawwe se oan harren sûnden lusten en smoarch ûnrjocht tafoege en sa is de mjitte fan har ûngerjochtichheden fol wurden. Meitsje no dyn bern en dyn frou, dy‛t dyn suster wêze moast, dizze wurden bekend. Want hja past net op wat se seit en dêr docht hja ferkeard mei, mar as hja dizze wurden heard, sil se harsels betterje en ferjeffenis krije. Want asto harren dizze wurden bekend makke hast, dy‛t de Hear my opdroegen hat oan dy te iepenbierjen, dan sille harren alle sûnden dy‛t hja earder bedreaun hawwe ferjûn wurde en ferjeffenis sil skonken wurde oan alle hilligen dy‛t sûndige hawwe oan‛t hjoeddedei, as hja har bekeare mei har hiele hert, en alle twifel út harren geast ferdriuwe. Want de Hear hat sward by Syn hearlikheid, mei it each op Syn útkarden, dat as immen noch sûndiget nei in bepaalde fêststelde dei, dan sil hy net mear rêden wurde. Want de bekearing fan de rjochtfeardigen hat syn grinzen. De dagen foar de bekearing fan de hilligen binne no hast om; mar foar de heidens sil bekearing mooglik wêze oan‛t de lêste deis. Dêrom moatte jo, oan harren dy‛t de tsjerke bestjoere, sizze harren wegen nei rjochtfeardigens te rjochtsjen, dat hja de folsleine belofte ûntfange meie mei grutte hearlikheid. Dêrom, stean fêst, jimme dy‛t rjochtfeardigens dogge, en twifelje net, dat jimme oergong mei de hillige ingels wêze mei. Lokkich jimme dy‛t de kommende grutte benearing trochstean sille, en lokkich hja dy‛t har eigen libben net wegerje sille. Want de Hear hat sward by Syn Soan, dat dyjingen dy‛t har Hear ferleagene hawwe, harren libben yn wanhoop ferlitte sille, as dy ek no Him ferleagenje sille yn de dagen dy‛t komme. Harren, dy‛t yn earder tiden de Hear ferleagene hawwe, is God barmhertich west yn Syn útsûnderlike sêftmoedigens en genede." HAADSTIK 3 "Mar wat dy betreft Hermas, tink net mear oan it kwea dat dyn bern dy oandien hawwe, en stean noed foar dyn suster, dat hja suvere wurde meie fan harren eardere sûnden. Want do silst harren ûnderrjochtsje mei in krekte ynstruksje, asto net tinkste oan it kwea dat hja dy oandien hawwe. Want it wrokjen oer kwea bewurket de dea. En do Hermas, hast sa‛n protte benearingen trochstien troch de wandieden fan dyn húshâlding, omdatsto oan harren gjin oandacht genôch jûn hast, omdatsto it sa drok hiest mei dyn eigen minne aksjes. Mar do bist rêden, omdatsto de libbene God net ferlitten hast, en om dyn ienfâld en grutte selsbehearsking. Dy dingen hawwe dy rêden, asto stânfêst bliuwst en hja sille al dyjingen rêde, dy‛t op deselde manier libje yn ûnskuld en ienfâld. Dy‛t dy deugden besitte sille waaksje yn krêft tsjin elke foarm fan kwea en sille dat bliuwe oan‛t it ivige libben. Segene binne allegearre dy‛t gerjochtichheid dogge, want hja sille nea ferneatige wurde. En no moatsto tsjin Maximus sizze: Sjoch, der komme benearingen, as it dy goed tinkt, ferleagenje dan wer. De Hear is tichte by harren, dy‛t by Him werom komme, sa as skreaun is oer Eldad en Modat, dy‛t profetearren foar it folk yn de wyldernis." HAADSTIK 4 No, myn bruorren, waard my in iepenbierring jûn, wylst ik slepte, troch in jonge man mei in kreas úterlik dy‛t tsjin my sei: "Wa tochtsto dat dy âlde frou wie dy‛t dy it boek jûn hat?" En ik sei: "De Sibyl." Dêr bist mis mei,"sei er: "it is de Sibyl net." "Wa is it dan" frege ik en hy sei: "It is de Tsjerke."Ik sei tsjin him: "Wêrom is it dan in âld wiif?" hy sei: "Omdat hja skepen is foar alle dingen, dêrom is se sa âld, want foar har is de wrâld skepen." En fuort dêrnei seach ik in fisioen yn myn hûs; en dy âlde frou kaam en frege my of ik it boek al oan de priesters jûn hie. Ik sei dat ik dat noch net dien hie. En sy sei: "Dêr hast goed oan dien, want ik ha noch wat ta te foegjen. Mar as ik klear bin mei al dy wurden, dan moatsto dy oan al de útkarden bekend meitsje. Dêrfoar moast se yn twa boeken skriuwe en it iene moast oan Clemens stjoere en it oare oan Grapte. En Clemens sil syn nei fiere lannen stjoere, want hy hat tastimming om soks te dwaan. En Grapte sil de widdowen en wezen bemoedigje. Mar do silst dy wurden foarlêze yn de stêd, mei help fan de prysters dy‛t de Tsjerke bestjoere. IT TREDDE FISIOENOer it bouwen fan de triomfearjende tsjerke en oer ferskate soarte fan ferwurpen minsken HAADSTIK 1 It fisioen dat ik doe seach, myn bruorren, wie sa. Nei dat ik fêste en de Hear faak bidden hie om de iepenbiering,dy't Hy my troch de âlde frou beloofd hie, my te toanen, ferskynde my dyselde nachts de âlde frou. En hja sei tsjin my: "Omdatsto sa bang bist en sa graach alles witte wolst, gjin it fjild yn dêr by jimme en om'e fyfde oere hinne sil ik dêr oan dy ferskine en dy alles toane watsto sjen moast. Ik frege: "Mefrou, yn wat part fan it lân moat ik wêze? "En hja sei: "Wer ast mar wolste."Doe keas ik in plak dat geskikt wie en wat achterôf. Mar foardat ik it plak neame koe sei se: "Ik sil komme wersto wolst." En sa gie ik dus it lân yn en telde de oeren en kaam by it plak dêr't ik har tochte te moetsjen. En sjoch har ivorentroan stie dêr al klear, mei in linnen kessen der op, en noch in kleed fan fyn linnen dêr oerhinne.Doe't ik dat klearstean seach, mar net ien der by, fielde ik my neat te rom en ik begûn te triljen en myn hier stierjocht oerein en in skrik oerfoel my, doe?t ik seach dat ik dêr alhiel allinne wie. Mar ik kaam ta mysels en tinkendoan de hearlikheid fan God, krige ik wer moed, bûchde de knibbels, en bekende myn sûnden oan God, sa as ik earder dien hie. Dêrop ferskynde de âlde frou, mei de seis jongkeardels by har dy't ik al earder sjoen hie. En hja stie achter my, en harke nei my, wylst ik bea en myn sûnden belide foar de Hear. En hja rekke my oan en sei tsjin my:"Hermas, bid net langer foar dyn sûnden, mar bid om rjochtfeardigens, sa datst dêr fuort in poarsje fan yn'e hûs hawwe meist."Dêrop naam se my by de hân, brocht my by de troan, en sei tsjin de jongkeardels: "Begjinne jimme mar te bouwen." Doe't dy jonges fuort wienen en wy tegearre, sei se:"Gjin sitten" Ik sei: "Mefrou stean my ta dat ik âlderen earst plak nimme lit." "Doch wat ik siz, sei se, "gean sitten." Doe't ik rjochts fan har sitten gean soe, hâlde se my mei de hân tsjin en liet my lofts fan har sitte. Doe't ik dêr oerneitocht en my rekke fielde omdat ik net rjochts fan har sitte mocht, sei se: "Fielst dy rekke Hermas? It plak oanmyn rjochterhân is foar guon dy't it God al nei?t sin dien hawwe en dy't lit hawwe foar Syn Namme; en do hast noch hielwat te ferstriken foar datsto by harren sitte kinst. Mar bliuw sa asto no bist yn dyn ienfâldigens en dan silst by harren sitte, en by al dyjingen dy't dyselde dingen dogge en ferdrage wat hja ferdroegen hawwe. HAADSTIK 2 "Wat hawwe hja ferdroegen?" frege ik. "Harkje,"sei se, " giseljen, finzenskip, grutte benearingen, krusiging, en wylde bisten, foar de namme fan God. En dêrom is oan harren it diel fan de hilligen oan de rjochterhân takend, sa as oan allegearre, dy’ t lije sille om de namme fan God. En de oaren is in plak oan de lofterhân tawiisd. Mar foar dejingen dy’ t rjochts sitte, en foar dejingen dy’ t lofts sitte, jilde de selde jêften en beloften; allinne dy’t sitte oan’e rjochterhân en hawwe mear eare. No wolsto graach by harren oan’e rjochterhân sitte, mar do hast noch gâns tekoartkommings. En do silst skjinwosken wurde fan dyn tekoartkommings; en al dyjingen dy’t net ta twifel ferfalle, sille wosken wurde fan harren ûngerjochtichheid, oan’t op dizze dei." Nei’t se dat sein hie woe se fuort gean, mar ik foel foar har fuotten del en smeekte har by de Hear, dat se my it fisioen sjen litte soe, dat se my tasein hie. Doe krige se my wer by de hân, luts my oerein en liet my wer oan har lofterhân sitte, naam in prachtige stôk en sei: "Sjochsto wat gruts’" En ik sei:"Mefrou, ik sjoch noch neat." En sy sei:"Sjochsto dêr rjocht foar dy út dy grutte toer net, dy ‘t boud is op it wetter, fan prachtige kantige stiennen." Want dy toer wie yn it fjouwerkant boud troch de seis jongkeardels dy’t mei har kaam wienen, mar tûzenen fan manlju droegen stiennen oan, guon fisken se út de djipte, oaren sochten se op it lân en hja droegen se oer oan de seis jonge mannen. Dy namen se oan en bouden; en dyselden dy út de djipte ophelle wienen, pleatsten se krekt sa’t se wienen, want dy wienen polijste en pasten presys by de oare stiennen, en hja pasten sa goed yninoar, dat de foegen net te sjen wienen, sadat it like of’t de toer út ien stien opboud wie. Mar de stiennen dy’t út’e grûn kaam wienen, ûndergienen in oar lot; want de jonge mannen wegeren guon dêrfan, guon pasten hja yn de bou, oaren sloegen hja stikken en smieten hja fier by de toer wei. En sa leinen der om de toer hinne in protte stiennen, dy’t hja net brûkten, want guon wienen rûch, oaren sieten skuorren yn, guon wienen te koart, oaren wienen wyt en rûn, mar pasten net yn’e toer. Boppedat seach ik oare stiennen fier fuort smiten fan de toer en op de wei fallen, mar hja bleaunen net op’e wei lizzen, mar waarden út it paad rolle. En ik seach oaren yn it fjoer fallen en brânen, oaren foelen tichtby it wetter, mar koenen net yn it wetter rolle wurde ek al woenen hja graach nei ûnderen rôle wurde en yn it wetter komme. HAADSTIK 3 En doe’t se my dit sjen litten hie, woe se fuort gean, mar ik sei tsjin har: "Wat haw ik der oan dat ik dit alles sjoen ha, mar net wit wat it betsjut’" Sy sei: "Do bist in tûk mantsje, datsto alles witte wolst oer dy toer." "Fansels, Mefrou,"sei ik," dat ik it fertelle mei oan de bruorren, dat as hja dit hearre, hja de Hear kenne meie yn Syn grutte hearlikheid." En hja sei: "Yndied, in protte sille it hearre, en as hja it hearre, sille guon bliid wêze en guon sille skrieme. Mar sels dy sille, as hja harkje en har bekeare, wer bliid wurde. Hear dan de likenissen fan de toer, want ik sil dy alles iepenbierje en fal my dan net wer lestich oer iepenbierings, want ek oan iepenbierings is in ein, omdat hja ferfuld binne. Mar do silst wol net ophâlde te freegjen om iepenbierings, want do bist skamteleas. De toer dysto bouwen sjoen hast, dat bin ik, de tsjerke, dy’t oan dy ferskynd bin no, en by in eardere gelegenheid. Freegje dus alles watsto witte wolst oer de toer, dan sil ik it dy ferklearje, datsto dy ferbliidzje meist mei de hilligen." Ik sei tsjin har:"Mefrou, omdat Jo my ienris tasein hawwe my al dizze dingen te ferklearjen, liz it út." Hja sei: "Alles dat iepenbierre wurde moat sil iepenbierre wurde, mar lit dyn hert by God wêze, en twifelje net, watsto ek sjen silst." Ik frege har:"Werom is dy toer op it wetter boud, Mefrou’"’Hja antwurde:"Ik sei it dy al earder en noch ûndersikest mei soarch, dêrom sykjendewei silsto de wierheid fine.’Harkje dan werom dy toer op it wetter boud is. Dat is omdat dyn libben ferlost is, en wêze sil, troch wetter.’Want de toer is fundearre op it wurd fan de almachtige en glorieuse Namme en wurdt byinoar hâlden troch de’ûnsichtbere krêft fan de Hear." HAADSTIK 4 As antwurd sei ik tsjin har: "Dat is prachtich en wûnderlik. Mar wa binne dy seis jonge mannen dy‛t oan it bouwen binne?" En sy sei:"Dat binne de hillige ingels fan God, dy‛t it earst skepen binne, oan wa‛t de Hear Syn hiele skepping tabetroud hat, dat hja dy skepping fergrutsje, opbouwe en bestjoere soenen. Troch harren sil de bou fan de toer foleindige wurde." "Mar wa binne dan dyselden dy‛t de stiennen oandrage?" "Dat binne ek hillige ingels fan de Hear, mar dy earsten binne útnimmender as dizzen. De bou fan de toer sil klear komme, en dan sille allegearre om de toer hinne har ferbliidzje, en hja sille God ferhearlikje, omdat de toer klear is." Ik frege har en sei:"Mefrou, ik soe graach witte wolle wat der bard mei dy stiennen en wat dy ferskate soarten fan stiennen betsjutte." Hja joech as antwurd:"Net omdatst it mear fertsjinnest as alle oaren, sil dit oan dy iepenbierre wurde,-- want der binne guon foar dy, en better as dy, oan wa ‛t dizze fisioenen iepen bierre wêze soenen,-- mar opdat de namme fan God ferhearlike wurde mei, wurdt dizze iepenbierring oan dy dien en dat ek mei fanwege de twifelers, dy‛t yn har herten oerlizze of‛t dizze dingen wêze sille of net. Siz harren dat al dizze dingen wier binne, en dat net ien derfan besiden de wierheid is. Hja binne allegear fêst en seker en boud op in sterk fûnemint." HAADSTIK 5 "En hear no wat de stiennen yn it gebou betsjutte. Dy kantige wite stiennen dy‛t sa krekt yninoar passe, dat binne apostels, biskoppen, learaars, en diakens, dy‛t yn godfruchtige suverens libbe hawwe, en dy‛t wurke hawwe as biskoppen, learaars en dekens; kein en earwurdich foar de útkarden fan God. Guon binne al ferstoarn, oaren binne noch yn libben. En hja binne it altyd meiinoar iens west en hawwe yn frede meiinoar libbe en nei mekoar harke. En dat is de reden dat hja sa presys passe yn it gebou fan de toer." "Mar wa binne dan dy oare stiennen dy‛t út de djipte ophelle waarden en yn it gebou lein waarden en pasten by de stiennen dy‛t earder yn de toer oanbrocht wienen?" "Dat binne dyjingen dy‛t lit hawwe foar de saak fan de Hear." "Mar ik woe ek graach witte, Mefrou, wa‛t dy oare stiennen binne dy‛t fan it lân ôf oanbrocht waarden." "Dyselden, sei hja, dy‛t oan it gebou geane sûnder polijste te wêzen, dat binne dyjingen dy‛t God goedkard hat, omdat hja de rjochte wegen fan de Hear gienen en dienen nei Syn geboaden." "Mar wa binne dat dy‛t klear lizze om oanbrocht en pleatst te wurden yn it gebou?" "Dat binne dyselden dy‛t leauwich binne mar noch mar krekt ta it leauwen kaam binne en hja wurde troch de ingels oanmoanne om goed te dwaan, omdat der gjin ûnrjocht yn harren fûn is." "Wa binne dat dan dy‛t hja wegeren en fuortsmieten?" "Dat binne hja dy‛t sûndige hawwe, mar har bekeare wolle. Dêrom binne hja net fier fan de toer ôf smiten, want hja kinne noch brûkber wêze yn de bou, as hja har bekeare. Want dizzen dy‛t har bekeare sille, sille as hja har bekeare, sterk wêze yn it leauwe, as hja har no bekeare, wylst de toer noch boud wurdt. Want as it bouwen dien is sil der foar gjinien mear plak wêze, mar hy sil ôfwiisd wurde. Lykwols, dit foarrjocht jildt allinne foar dyselden dy‛t ticht by de toer lizze." HAADSTIK 6 "En asto witte wolst wa‛t dat binne, dy‛t ôfsnien binne en fier fan de toer ôf smiten? Dat binne de bern fan de ûngerjochtichheid, dy‛t mar sabeare leauwe en it kwea net litte wolle. Om dy reden binne hja net bewarre, want hja kinne net brûkt wurde yn it gebou fanwege harren ûngerjochtichheden. Dêrom wurde hja ôfsnien en fier fuort smiten om de grime fan de Hear, want hja hawwe Him lulk makke. Mar ik sil dy no útlizze oer de oare stiennen, dysto by protten lizzen seachst en dy‛t net oan it gebou gienen. Dy‛t rûch binne, dat binne hja dy‛t de wierheid witten hawwe, mar dêr net by bleaun binne en har net by de hilligen jûn hawwe. Dêrom kinne hja net brûkt wurde. "En wa binne dat dy‛t skuorren hawwe?" "Dat binne hja, dy‛t it yn har hert mei de oaren net iens binne, en gjin frede hawwe mei harsels; hja hâlde yndied frede mei mekoar, mar as hja by inoar wei binne, bliuwe der ferkearde gedachten yn har hert. Dat binne de skuorren yn de stiennen. Mar dy‛t ôfkoarte binne, dat binne dyselden dy‛t wol leaud hawwe, en foar it grutste part rjochtfeardich binne, mar foar in grut part ek ûnrjochtfeardich, dêrom binne hja ôfkoarte en net hiel." "Mar wa binne dat, Mefrou, dy‛t sa moai wyt en rûn binne en dochs net passe yn de bou fan de toer?" Sy antwurde en sei: "Hoe lang silsto ûnoazel en dom bliuwe en oanhâlde alle soarte fragen te stellen en neat begripe? Dat binne dyselden dy‛t yndied wo it leauwen hawwe, mar hja hawwe ek wrâldske rykdommen en dêrom, as de benearingen komme, sille hja fanwege har rykdommen en drokten, de Hear ferleagenje. Ik antwurde en sei: "Wannear sille dy dan brûkber wêze yn it gebou, mefrou?" "As de rykdom dy‛t harren no misliedt beheind wurde sil, dan sille hja brûkber wêze foar God. Want in rûne stien kin net kantich wurde as der gjin stikken ôfslein wurde, sa kinne ek dizzen dy‛t ryk binne yn dizze wrâld net brûkber wurde foar de Hear, as de rykdom der earst net ôfsnien wurdt. Lear dit fan dyn eigen gefal. Doesto ryk wiest, wiest ûnnut, mar no bisto brûkber en passend foar it libben. Wêz brûkber foar God; want do silst ek brûkt wurde as ien fan dizze stiennen." HAADSTIK 7 "No, de oare stiennen dysto seachst, dat fier fan de toer smiten waarden en op de iepenbiere wei foelen en dêrwei fierder rolle waarden, dat binne dyselden dy‛t wol leaud hawwe, mar troch twifel de rjochte wei ferlitten hawwe. En tinkend dat hja in bettere wei fine kinne, dwoarmje hja om en ferdwale yn‛e wyldernis dêr‛t gjin wei te finen is.Mar dyselden dy‛t yn it fjoer foelen en ferbaarnden, dat binne dyselden dy‛t de libbene God foargoed ferlitten hawwe, sels de gedachte oan berou komt net op yn har hert, omdat hja har alhiel wije oan har lusten en de misdieden dy‛t hja begeane. Wolsto witte wa‛t de oaren binne dy‛t by it wetter foelen mar der net ynrolje koenen? Dat binne hja dy‛t it wurd heard hawwe, en wol doopt wurde woenen yn‛e namme fan de Hear, mar as de ûnthâlding dy‛t easke wurdt troch de wierheid har yn‛t sin komt, lûke hja har tebek, en libje wer nei har eigen sûndige begearten." Hja beeinige de útlis oer de toer, mar ik ûmbeskamsum as ik noch wie, frege har:"Is berou mooglik foar al dy stiennen dy‛t oankant smiten binne, dy‛t net pasten yn de bou fan de toer en kinne hja noch in plak yn de toer krije?" "Berou," sei hja,"is noch mooglik, mar yn dizze toer kinne hja net mear in passend plak fine. Mar yn in oar en folle leger plak sille hja lein wurde, en dat ek allinne neidat hja straft binne en ophâlden binne fan sûndigjen. En om dizze reden kinne hja pleatst wurde, omdat hja diel hân hawwe oan it rjochte Wurd. En allinne dan sille hja ferlost wurde út de straf, as de gedachte oan berou fan de misdieden dy‛t hja begien hawwe, yn har herten opkommen is. Want as dat net yn harren herten opkomt, kinne hja net rêden wurde fanwege de hurdens fan harren herten." HAADSTIK 8 Doe‛t ik ophâlde fan freegjen oer al dy dingen, sei se tsjin my:" Wolsto oars noch wat sjen?" En ik wie ochsa nijsgjirrich om noch wat mear te sjen, dat myn antlit striele fan blidens. Sy seach my oan mei in glim en sei: "Sjochst dy sân froulju wol dêr by dy toer?" Ik sei: "Jawol mefrou". "Dy toer", sei hja, " wurdt troch harren ûnderhâlden neffens it gebod fan de Hear. Harkje marris wat elk fan har te dwaan hat. De earste dy‛t har hannen gear hat wurdt Leauwe neamd, troch har wurde de útkarden fan God rêden. De twadde, dy‛t har klean opbûn hat en mei krêft wurket, wurdt Selsbehearsking neamd, hja is de dochter fan Leauwe, in elk dy‛t har foarbyld folget sil lokkich wurde yn it libben, want hy sil himself ûnthâlde fan kwea dwaan, omdat hy leaut dat as hy him ûnthâldt fan kweade begearten, hy it ivige libben beërvje sil." "Mar dy oaren," sei ik, "wa binne dat mefrou?" En hja sei tsjin my: " Dat binne dochters fan mekoar, de earste wurdt Ienfâld neamd, de oare Unskuld, de tredde Keinens, de fjirde Begryp, de lêste Leafde. Asto de wurken fan har mem dochst, silst ynsteat wêze te libjen. "Ik soe graach witte wolle mefrou," sei ik, " wat fan krêften elk fan harren hat." "Hear,"sei hja,"wat krêft hja hawwe, dy krêften wurde regele de iene troch de oare en folgje mekoar yn de folchoarder fan berte. Want fan Leauwe komt Selsbehearsking, en fan Selsbehearsking komt Ienfâld, fan Ienfâld komt Unskuld, fan Unskuld Keinens, fan Keinens Begryp, en fan Begryp komt Leafde. En de dieden dêrfan binne earlik en suver en goddelik. In elk dy‛t him dêr op taleit en bysteat is by har wurken te bliuwen, dy sil wenje yn de Toer mei de hilligen fan God. En doe frege ik har nei de tiden, of dit no de ein wie. Hja rôp lûd: "Domme keardel! Sjochst net dat der noch oan de Toer boud wurdt? As de Toer klear is en ôfboud, dan komt de ein; en ik fersekerje dy, dy sil mei gauwens klear wêze. Freegje my neat mear, litte do en alle hilligen tefreden wêze mei wat ik dy yn it sin brocht ha en mei myn fernijing fan jimme geast. Mar betink wol dat net allinne yn dyn belang dizze iepenbierrings dien binne, mar hja binne oan dy dien, datsto se oan allegearre toane silst. Want, en dêr moatst goed omtinke, ik gebied dy al dizze wurden dy‛t ik dy siz oer trije dagen, oan de hillingen oer te bringen, dat as hja dy hearre en der nei dogge, hja wosken wurde meie fan harren ûngerjochtichheid en do mei harren." HAADSTIK 9 "Harkje nei my myn soannen, ik ha jim opbrocht yn ienfâldigens en ûnskuld en keinens mei it each op de genede fan de Hear, dy‛t Syn gerjochtichheid op jimme falle litten hat, dat jimme rjochtfeardich en hillich makke wurde soenen fan al jimme ûnrjochtfeardigens en minnens, mar jimme wolle net ophâlde mei jim ûngerjochtichheden. No harkje dêrom nei my, en hâld frede mei mekoar, en sykje mekoar op, en draach mekoars lêsten, en hâld wat God jim jout net foar jim sels allinne, mar jou rynsk oan dy‛t it nedich binne. Want troch tefolle iten krije guon weak fleis en bedjerre har lichem, wylst it fleis fan oaren, dy‛t neat te iten hawwe, weitart omdat hja nea genôch krije en dêrtroch kwynt har lichem wei. Sa‛n oerdiedigens yn iten is dus skealik foar jimme, dy‛t by de bult hawwe en net omdiele wolle oan dy‛t gebrek lije. Tink dêrom oan it kommende oardiel. Jimme dy‛t in foaroansteande posysje hawwe, sykje de hongerjenden op, salang as de Toer noch net ôfboud is, want as de Toer klear is soenen jim goeddwaan wolle, mar gjin gelegenheid mear krije. Pas mar op, jimme dy‛t grut geane op jim rykdom, dat dyjingen dy‛t gebrek lije net klije en dat harren klachten opstige nei de Hear en jimme mei al jimme guod bûten de poarte fan de Toer sletten wurde.Dêrom siz ik no tsjin jimme dy‛t de tsjerke bestjoere en de foaroansittingen begeare: Doch net lykas de fergifmingers, want dy drage harren fergiftige krûden yn doazen, mar jimme, jimme ha jim krûden en fergif yn jimme hert. Want jimme binne behurde, en wolle jim herten net himmelje en dêr ienriedigens en suverens fan hert ynbringe, dat jim de genede fan de heechste Kening hawwe mochten. Berntsjes, tinkderom dat jimme ûnienigens jimme net fan it libben berôved. Hoe sille jim de útkarden fan de Hear ûnderwize, as jimme sels gjin ûnderwiis hân hawwe. Underwiis dêrom mekoarren en hâld frede mei mekoar, dat ik ek, as ik mei bliidskip stean foar ús Heit, rekkenskip jaan mei foar jimme oan de Hear." HAADSTIK 10 En doe‛t hja ophâlde mei my te praten, kamen de seis jonge mannen dy‛t oan it bouwen wienen en begelaten har nei de Toer en fjouwer oaren namen de troan op en droegen dy ek nei de Toer. De gesichten fan dy lêsten koe ik net sjen, want dy wienen fan my ôfkeard. En doe‛t hja fuort gie frege ik har noch, my de betsjutting te ferklearjen fan de trije foarmen wêryn‛t hja oan my ferskynd wie. As antwurd sei se tsjin my: "Wat dat betreft, moast in oarenien freegje om dy te fertellen wat dy betsjutte." Want, bruorren, yn it earste fisioen, it jiers dêr foar, wie hja my ferskynd as in hiel âlde frou dy‛t op in stoel siet. Yn it twadde fisioen wie har gesicht jeugdich, mar har fel en hier âldsk, en hja stie, salang as hja mei my prate. Sy wie ek folle fleuriger as de earste kear. Mar yn it tredde fisioen wie se alhiel jeugdich en tige kreas, behalve dat se noch it hier hie fan in âlde frou, mar har antlit striele fan blidens en hja siet op in troan. No muoide my dat tige om dy ferskiningen, want ik woe graach witte wat dy ferskinings betsjutten. En doe seach ik de âlde frou wer, yn in fisioen by nacht en hja sei tsjin my:"Elk gebed heart dien te wurden yn dimmenens; fêstsje dêrom, dan silsto fan de Hear krije dêrsto om fregest. Dêrom fêste ik in dei. En dyselde nachts ferskynde my in jonge man, dy‛t sei: "Werom freegje Jo yn gebed sa faak om iepenbierings? Tink derom dat jo by safolle dingen te freegjen jo lea gjin skea dogge, wês tefreden mei dizze iepenbierrings. Soenen jo wol bysteat wêze ta noch grutter iepenbierrings dan‛t jo sjoen hawwe?" Ik antwurde en sei: "Mynhear, ik freegje mar ien ding, dat my in folsleine útlis jûn wurdt fan de trije foarmen fan dizze ferskinings." Hy antwurde my:"Hoe lang bliuwe jim sûnder begryp. Mar it is jim twifel dy‛t jim sa dom makket, omdat jimme jimme herten net rjochte hawwe op de Hear." Mar ik antwurde en sei tsjin him: "Fan jo, mynhear, sille wy dy dingen krekter te witten komme." HAADSTIK 11 "Harkje dan,"sei er,"oer dy trije foarmen, dêrsto nei fregest. Werom ferskynde hja oan dy yn it earste fisioen as in âlde frou dy‛t op in stoel siet? Omdat dyn geast no âld is en ferskrânfele en syn krêft ferlern hat, as gefolch fan dyn swakheden en twifels. Want, lykas âlde minsken, dy‛t gjin hope hawwe harren krêft te fernijen en neat oars ferwachtsje as har lêste sliep, sa hasto, ferswakke troch wrâldske beuzichheden, dy sels oerjûn oan ûnferskilligens, en hasto dyn soargen net by de Hear brocht. Dêrtroch is dyn geastkrêft brutsen en do bist âldsk wurden troch dyn soargen." "Dan woe ik graach witte, mynhear, wêrom hja op in stoel siet." Hy antwurde: "Omdat in swak persoan altyd op in stoel sit fanwege syn swakte, dat hy steun fine mei yn syn slappens. Sjoch dêr ha jo de foarm fan it earste fisioen." HAADSTIK 12 "No yn it twadde fisioen seachsto har stean mei in jeuchdich gesicht, en fleuriger as earder, mar se hie noch it fel en it hier fan in ald minske." "Harkje,"sei hy," ek nei dizze likenis: As immen âld wurdt dan wanhopet hy oan himsels fanwege syn swakkens en earmoed, en hat oars gjin foarútsichten as de lêste dei fan syn libben. Dan ynienen kriget hy in erfenis; en as hy dat heard springt er oerein, wurdt tige bliid en syn krêft nimt ta.En no hinget hy net mear wat om, mar komt oerein, en syn geast, alhast ferneatige troch syn eardere dwaan, wurdt fernijd en hy sit net langer, mar wurket krêftich. Sa barde it mei dy, doest de iepenbierring heardest dy‛t God dy skonk. Want de Hear hie meilijen mei dy, en fernijde dyn geast en do leist al dyn swakheden oankant. Moed riisde yn dy op en do waardst sterk yn it leauwe. En de Hear dy‛t dyn sterkte seach ferblide Him. En dêrom toande Hy dy it bouwen fan de Toer en hy sil dy noch oare dingen toane, as jim meiinoar yn frede bliuwe mei hiel jim hert." HAADSTIK 13 "No, yn it tredde fisioen seachst har noch jonger en sy wie eal en fleurich en hja hie in kreas foarkommen. Want, as ien dy‛t fertrietlik wie, ynienen goed nijs heart, is hy fuort syn eardere fertriet fergetten en sjocht nei neat oars út, as nei it goede nijs dat hy hearde, en hy is foargoed fersterke foar de takomst en syn geast is fernijd troch de bliidskip dy‛t oer him kaam is; sa hasto de fernijing fan dyn geast ûntfongen, troch it sjen fan dizze goede dingen. En dasto har op in troan sitten seachst, dat betsjut dat har posysje ien fan krêft is, want in troan hat fjouwer poaten en stiet stevich. Ommers ek de wrâld wurdt byinoar hâlden troch fjouwer eleminten. Dêrom, dyselden dy‛t har folslein en mei har hiele hert bekeare, sille jong wurde en stânfest. Hasto no de iepenbierring dy‛t dy jûn is folslein? Meitsje dan gjin fierdere drokte om iepenbierrings. As eat iepenbierre wurde moat, sil it oan dy iepenbierre wurde." IT FJIRDE FISIOENOer de Besiking en Benearing dy‛t op komst binne foar de Minsken HAADSTIK 1 Twintich dagen letter seach ik noch in fisioen, bruorren, in útbylding fan de benearing dy‛t op komst is. Ik wie op wei nei it lânhûs oer de wei nei Campania. Dat hûs leit sawat 2 km fan de grutte wei ôf. En dat gebied wurdt kwalik bereizge. En wylst ik dêr allinne rûn, bea ik de Hear de iepenbierrings te foltôgjen, dy‛t Hy my dien hie troch Syn hillige tsjerke, dat Hy my fersterkje mocht en bekearing jaan oan al Syn tsjinners dy‛t ôfdwaald wienen, dat Syn grutte en romrofte namme ferhearlike wurde mocht, omdat Hy tastien hie my Syn wunders te toanen. En wylst ik Him ferhearlike en Him tanke, hearde ik eat as in stim dy‛t my antwurde: "Twifelje net Hermas," en ik begûn by mysels te tinken en te sizzen: "Wat reden ha ik om te twifeljen, ik dy‛t befêstige bin troch de Hear, en dy‛t sokke hearlike dingen sjoen ha." Ik gie noch in eintsje fierder bruorren, en sjoch, ik seach in stofwolk opstigen oan‛t de himel ta, en ik tocht by mysels: soe der in keppel fee oankomme dy‛t sa folle stof opjeie? It wie in pear hûnderd meter fan my ôf. En sjoch, ik seach it stof heger en heger optwirjen, sa dat ik tochte dat it eat wie dat troch God stjoerd wie. Mar doe kaam de sinne der in bytsje troch, en ik seach in geweldich bist, as in walfisk sa grut en út syn bek kamen fjurrige sprinkhoannen. Mar it bist wie wol hûnderd foet lang, en syn kop like wol in grutte krûk. En ik begûn te skriemen en de Hear oan te roppen om my fan dat bist te rêden. En doe tocht ik wer oan it wurd dat ik heard hie: "Twifelje net Hermas." En , bruorren , dêrtroch klaaid mei it leauwe yn de Hear en tinkend oan de grutte dingen dy‛t Hy my leard hie, wachte ik it bist moedich ôf. No dat bist kaam der oan mei sa‛n barstend geweld, it koe wol in hiele stêd ferwoaste. Ik gie nei it bist ta en it meunsterachtige bist joech him del oer de grûn, liet neat oars sjen as syn tonge, en it roede him net, oan‛t ik it foarby wie. No hie dat bist fjouwer kleuren op syn kop; swart, dan fjoerread en bloedrich, dan goudgiel, en as lêste wyt. HAADSTIK 2 En neidat ik it bist passeard wie en sawat tritich foet fierder gien wie. Sjoch, dêr kaam my in faam temjitte, fersierd as of‛t se út har breidskeamer kaam, alhiel yn it wyt klaaid, en mei wite sandalen, besluiere oan‛t op‛e foarholle, en hja hie in hoed op‛e holle en sniewyt hier. En ik wist fan myn eardere fisioenen dat dit de tsjerke wie en dat makke my fleuriger. Hja begroete my en sei: "Heil, o man!" En ik beantwurde har begroeting en se: "Heil mefrou!" En sy antwurde en sei tsjin my: "Is dy neat tsjinkaam?" Ik sei: "Der kaam my in bist temjitte sa grut, dat it hiele folken ferneatigje koe, mar troch de krêft fan de Hear en Syn grutte genede bin ik der oan ûntkaam." "Do bist der goed fan ûntkaam" sei se, "omdatsto dyn soargen op God lein hast, en dyn hert iepene hast foar de Hear, yn it leauwe datsto troch neat oars rêden wurde kinst as troch Syn gloarjerike namme. Dêrom hat de Hear Syn ingel stjoerd, dy‛t gesach oer dat bist hat en dy‛t Tegri neamd wurdt en dy hat it syn bek tasletten, sadat it dy net ferskuorre koe. Do bist ûntkaam oan de grutte benearing troch dyn leauwe en omdatst net twifelste yn de oanwêzigens fan sa‛n bist. Gean dêrom hinne en fertel de útkarden fan de Hear fan Syn machtige dieden, en siz tsjin harren dat it bist it type is fan de grutte benearing dy‛t op komst is. As jimme jim reemeitsje en jim bekeare mei jim hiele hert en jim keare ta de Hear, dan sil it mooglik wêze foar jimme om der oan te ûntkommen, as jimme herten suver en sûnder smet binne, en jimme de lêste dagen fan jimme libben ûnbesprutsen trochbringe yn tsjinst fan de Hear. Smyt jim soargen op de Hear en Hy sil der mei rêde. Fertrou op de Hear, jimme dy‛t twifelje, want Hy is fol fan krêft en sil Syn grime fan jim ôfkeare en bestraffing stjoere foar de twifelers.Wee dejingen dy‛t dizze wurden hearre, en se net achtslagge, it wie foar harren better dat hja net berne wiernen." HAADSTIK 3 Ik frege har oer de fjouwer kleuren dy ‛t it bist op syn kop hie, en sy antwurde en sei tsjin my: "En jo binne al wer nijsgjirrich nei sokke dingen." "Ja, mefrou," sei ik," meitsje my bekend wat hja betsjutte." "Harkje," sei se, "it swarte is de wrâld dêr‛t wy no yn libje, it fjoerreade en bluodrige jout oan dat dy wrâld fergean sil yn bloed en fjoer: Mar it gouden part binne jimme, dy‛t ûntkaam binne út dizze wrâld. Want sa as goud lottere wurdt troch it fjoer, en sa brûkber wurdt, sa binne jimme dy‛t dêryn wenje lottere. Dêrom, dyselden dy‛t stânfêst bliuwe en troch it fjoer gien binne, dy sille dêrtroch suvere wurde. Want sa as goud syn slak kwyt wurdt, sa sille jimme alle fertrietlikens en benaudens kwyt reitsje en sa sille jimme suverskjin wêze om te passen yn de bou fan de Toer. En it wite part is de takomstige tiid, dêr‛t de útkarden fan God yn wenje sille, omdat hja, dy‛t útkard binne troch God foar it ivige libben, smetteleas en suverskjin wêze moatte. Dêrom, hâld net op oer dizze dingen te sprekken foar de earen fan de hilligen. Want dit is de útbylding fan de grutte benearing dy‛t komme sil. As jimme it wolle sil it meifalle. As jim tinke oan de dingen dy‛t fan te foaren beskreaun binne."En wylst se dat sei gie se fuort. Mar ik seach net wer‛t se hinne gie. En doe wie der in gelûd, en ik draaide my mei skrik om, omdat ik tocht dat it bist deroan kaam. IT FYFDE FISIOENOer de geboaden Neidat ik thús bidden hie, en op myn bank siet, kaam der in man yn mei in skitterjend oansjen, klaaid as in hoeder, mei in wyt geitefel en in tas om‛e skouders en in stôk yn‛e hân en hy groete my. En ik beantwurde syn groetnis. En hy gie by my sitten, en sei tsjin my: "ik bin troch de alderheechste ingel stjoerd om by dy te wenjen yn‛e dagen dyst noch te libjen hast." Mar ik tocht dat hy kaam om my te hifkjen, en sei tsjin him: "Wa binne jo? Want ik ken him oan wa‛t ik tabetroud bin." Hy sei: " Sjogge jo net wa‛t ik bin?" "Nee,"sei ik. Hy sei: " Ik bin de hoeder oan wa‛t jo tabetroud binne." En wylst hy spriik feroare syn stal, en doe seach ik dat hy it wie, oan wa‛t ik tabetroud wie. Fuort waard ik kjel en krige it benaud, oerweldige troch fertriet en spyt, dat ik him sa dwars en ferkeard antwurde hie. Mar hy sei: " Lûk it dy mar net sa oan, mar krij nije krêft troch de geboaden dy‛t ik dy jaan sil. Want ik bin stjoerd," sei hy," om dy nochris sjen te litten alle dingen dyst earder sjoen hast, en foaral dyselden dêrfan, dy‛t foar dysels fan belang binne. Mar foar alles: do moast myn geboaden en gelikenissen opskriuwe en ek alle oare dingen dy‛t ik dy sjen litte sil moast opskriuwe. Mei dit doel gebied ik dy fan te foaren myn geboaden en likenissen op te skriuwen, dast se maklik neilêze kinst en bysteat wêze se te ûnthâlden." Dêrom skreau ik dy geboaden en likenissen op, krekt sa as hy sein hie. As jimme dus, as jim dizze dingen heard hawwe, se allegear hâlde en dêryn libje, en dy beoefenje mei in suver gewisse, dan sille jim al de dingen dy ‛t de Hear beloofd hat krije.Mar as jim, nei se heard te hawwen, jim net bekeare, mar troch geane mei jim sûnden, dan sille jim fan de Hear de tsjinoerstelde dingen krijen. Al dizze dingen liet de hoeder, de ingel fan berou, my opskriuwe.
|
Irenaeus wie
ôfkomstich
út lyts Asia, (no Turkije) en it is net krekt bekend yn wat jier
as er berne is dus dy 125 nK is in skatting. Nei syn eigen sizzen wie
hy in learling fan Polycarpus, biskop fan
Smyrna, dy't sels noch in learling fan de apostels wie, en dy't folgens
Irenaeus troch de apostels, en neffens
Tertulianus
troch de apostel Johannes, ta biskop fan Smyrna wijd wie, en as
marteler stoarn yn 155. Yn'e tiid fan de ferfolging ûnder keizer Marcus Aurelius wie Irenaeus pryster yn Lyon yn Gallia. En dêrwei waard hy yn 177 of 178 ôffurdige nei Rome mei in brief foar paus Eleutherius oer de ketterij fan it Montanisme. Doe 't hy yn Lyon werom kaam folge hy biskop Pothinus, dy't as marteler omkaam wie, op as biskop fan Lyon. Yn de godstsjinstfrede, dy't folge op de ferfolgingen, ivere hy tige foar de eigen parochje en it bisdom Gallia, mei de bestriding fan ketterske learingen en bemoediging fan de leauwigen. Deroan tankje wy twa noch besteand wurken fan him. ADVERSUS HAERESES. TSJIN DE KETTERS In ferhandeling yn fiif boeken ta it bestriden fan gnostike ketterijen yn it latyn bewarre, dat in byld jout fan de grutte ferskiedenheid fan ideen yn it Kristlik leauwen yn dy tiid. En hoe't de tsjerke dêr op reagearre. En in yn it Aramees bewarre bleaune teks fan in útiensetting fan it leauwen sa as it troch de apostels útdroegen wie. Foaral bedoeld om de gemeente te bemoedigjen, en har foar te hâlden dat hja it goede wiere leauwe krigen hawwe, oantoand mei teksten foaral út it âlde testamint. Mar ek út de evangeeljes, de handelingen en de brieven fan Paulus en út Iepenbieringen. De kanon wie noch net fêststeld, dus hellet hy ek oan út no apokrive boeken as Baruch, de Himelfeart fan Jesaja, Henoch , it proto evangeelje fan Jacobus en it ûnfolsleine Matteus evangeelje. Ut kristlike skriuwers fan syn tiid, foaral Justinus de marteler syn Dialogen, Polycarpus syn brief oan de Filippiers, en út de Hoeder fan Hermas, de Oratio fan Athanasius, en út Tertulianus en Papias en ek fan net kristenen sa as Plato en Philo-judeus. Hy wie in tige belêzen man, troch sommigen as hillige fereare, mar letter ta ketter ferklearre, omdat hy de frije wil fan de minske learde , as de rjochtfeardiging fan Gods oardiel. It is frij wis dat hy, net as marteler, ferstoarn is yn Lyon yn 202 nK |
IN ÚTIENSETTING FAN DE LEAR FAN DE APOSTELS | |
NOATEN
1
Op 'e selde manier wurde ek
Irenaeus boeken tsjin de ketters iepene. 2 Dit is dus de betsjutting fan de titel "ostensio" 3 In bettere ûnthâlder | 1 Omdat ik wit myn beste Marcianus
datsto graach libje wolst yn dy
godfruchtigens, dy't allinne bysteat is in minske ta it ivige libben te
lieden, bin ik bliid mei dy en bid datsto dyn leauwe folslein bewarje
mochtst en sa yn 'e geunst komme by God dy't dy makke hat. Ik woe dat
wy
altyd byinoar wêze koenen, om mekoar te helpen en de muoiten fan
ús ierdske libben te ferlichtsjen troch oanhâldende
diskusje oer de dingen dy't fan belang binne.1 Mar hoewol we op dit stuit nei it lichem fier fan inoar binne, dochs sille wy net neilitte, safolle as it ús mooglik is, troch te skriuwen wat mei dy te redendielen en dy fierders yn it koart út ien te setten de ferkundiging fan de wierheid ta de fersterking fan dyn leauwe.2 Wy stjoere dy om samar te sizzen in handlieding fan de wichtichste dingen,3 datst troch dat bytsje folle berikke meist, troch yn in lyts skoftsje al de leden fan it lichem fan de wierheid kennen te learen en yn it koart in bewiis te krijen fan de dingen fan God. Dan sil it fan nut wêze foar dyn eigen rêding, en do silst al dyjingen beskamme meitsje dy't der falske dingen yn stampe wolle en silst mei fertrouwen ús sûne en suvere lear bringe oan allegearre dy't it graach oannimme wolle. Want der is mar ien wei dy't omheech laat foar allegearre dy't it ynsjogge, ferljochte troch it himelske ljocht; mar tsjuster en rjochtoarsom binne de wegen fan harren dy't it net sjogge. Dizze wei liedt ta it himelske ryk en ferienet de minske mei God, mar dy oare wegen rinne del yn de dea, troch de minske fan God te skieden. Dêrom is it needsaaklik foar dy en foar allegearre dy't noed hawwe om har eigen rêding om in rjochte koers te hâlden, wis en feilich troch it leauwe, dat jim net wifkje en net fersleaukje of omdoarmje en troch stoflike begearten en ôfwike en ôfdwale fan de rjochte wei. |
4 It Armenyske wurd betsjut sawol adem, geast as siel lykas it grykske pneuma. 5 Ps. 1:1 6 LII, Ex. 3:14&6:2 7 Ps 1:2 |
2 No, omdat de minske in libben wêzen is gearstald út siel
en fleis, moat hy needsaaklik bestean yn dy beide en omdat fan dy
beide oanfallen komme, is suverens fan it fleis, de ynbannige
ûnthâlding fan alle beskamjende dingen en
ûnrjochtfeardige dieden; en suverens fan de siel is, it leauwe ta
God folslein te behâlden en dêr neat by en neat ôf te
dwaan. Want frommens wurdt fertsjustere en ferlamme troch besmoargjen en besmodzgjen fan it fleis, en is brutsen en fersmoarge en net mear folslein, as der falskens komt yn de siel;4 mar it sil syn skientme en mjitte behâlde as der aloan wierheid is yn de siel en suverens yn it fleis. Want wat jout it de wierheid yn wurden te witten, en it fleis te besmodzgjen troch it dwaan fan ferkearde wurken. Of, wat jout suverens fan it fleis, as der gjin oprjochtens is yn de siel? Dêrom binne dizzen beide bliid meiinoar en binne ien en mien om de minske antlit oan antlit mei God te bringen. Dêrom seit de Hillige Geast troch David: Segene is de man dy't net gie yn de rie fan de goddeleazen:5 [dat is, de rie fan de folken dy't God net kenne: want dy't net de God tsjinje dy't wier Is, dat binne godleazen. En dêrom seit it Wurd tsjin Mozes : Ik bin Him dy't Is , mar hja dy't net dy God tsjinje dy't Is, dy binne goddeleas.6] En dy't net stie op 'e wei fan de sûnders. [ sûnders binne hja dy't kennis fan God hawwe en dochs Syn geboaden net hâlde, de eigenwize spotters.7] En dy't net siet op 'e stoel fan de pest fersprieders. [no, dy pestlijers binne hja dy troch gefaarlike en ferkearde learstellings net allinne harsels mar ek oaren ferdjerre. Want de stoel is it symboal fan it ûnderwizen. Sokken binne dus allegear ketters: hja sitte op de stoel fan de pestfersprieders en al dyjingen dy't it fergif fan harren lear oannimme,wurde ferdoarn.] |
8 Is út syn boeken tsjin de ketters.I,i.20 9 Jes. 7:9 10 De oersetter is bang dat de Armeense tekst hjir it gryks net goed folget, mar ek by Hypolitus en Athanasius komt men it begrip tsjin dat wy minsken 'dii facti sumus' 11 Bedoeld tsjin de ketters dy't miene dat de goede God fan it N.T in oaren is as de Skepper út it A.T |
3 No, om net eat fan dat soarte te belijen moatte wy ús
needsaaklik oan de regels fan it leauwe hâlde sûnder
ôfwiking 8
en dwaan
neffens de geboaden fan God en leauwe yn God en him earje as Hear en
Him leafhawwe as Heit. No, sok dwaan wurdt foarme troch it
leauwen;
want Jesaja seit: As jim net leauwe, sille jim ek net begripe.9 En leauwen wurdt foarme troch wierheid, want leauwe rêst op dingen dy't wier besteane. Want dingen dy't binne sa as hja binne, dy leauwe wy en troch te leauwen yn dingen dy't binne sa as hja altyd binne, ha wy dêr in stevich fertrouwen yn. En omdat it leauwen it trochgean fan ús ferlossing betsjut, moatte wy in protte muoite dwaan om it te ûnderhâlden, sa dat wy in wier begrip hawwe meie fan de dingen dy't wier fan belang binne. No, it leauwen biedt ús dêrta in gelegenheid, krekt sa as de Alden, de learlingen fan de Apostels, it oan ús oerlevere hawwe. Foar alles easket it fan ús yn omtinken te hâlden, dat wy de doop ta de ferjouwing fan de sûnden ûntfongen hawwe, yn de namme fan God de Heit en yn 'e namme fan Jezus Kristus, de Soan fan God, dy't yn it fleis kommen is en stoarn en wer opstien, en yn de Hillige Geast fan God. En dat dizze doop it segel is fan it ivige libben en in nije berte ta God, sa dat wy net langer bern binne fan stjerlike minsken, mar fan de ivige en bliuwende God. En dat wat altyd bliuwend is en ivich dat is God makke10 en giet oer alle dingen dy't makke binne en al dy dingen binne ûnder Him steld en binne sines wurden; want God is gjin bestoerder en Hear oer dingen fan in oar, mar oer Syn eigen; en alle dingen binne God sines; en dêrom is God Almachtich en alle dingen binne fan God.11 |
12 Ut de Hoeder fan Hermas, mand. 1, dat seach Irenaeus as Hillige Skrift. | 4 Want it is needsaaklik dat de dingen dy't makke
binne it
begjin fan har skepping hawwe moatte fan in grutte oarsaak; en dat
begjin fan alle dingen is God. Want Hy sels is net makke troch immen,
mar troch Him binne alle dingen makke. En dêrom is it foar alles
nedich te leauwen dat der Ien God is, de Heit, dy't alle dingen makke
en foarme hat, en dat wat net wie makke hat dat it wêze soe, en
dy't omdat Hy alles omfettet, Sels net befette wurde kin.12 En ûnder al dy
dingen is dizze wrâld fan ús, en yn
dy wrâld de minske: sa is dan ek dizze wrâld skepen troch
God. |
13 Jes. 43:10 14 Ps. 33:6 15 Valentius Demiurg 1,1:9 16 Ef. 4:6 17 Gal. 4:6, dat wol net sizze dat Irenaeus de brief oan 'e Galaten hie, it is ferlykber mar gjin oanhelling fan'e tekst. |
5 Sa is der dus oantoand dat der Ien God is, de Heit, net makke,
ûnsichtber, skepper fan alle dingen; der't gjin oare god boppe is
en der is gjin oare god nei Him.13
En omdat Hy rationeel (logikoi) is, dêrom makke Hy troch it Wurd
(logos)alle dingen dy't skepen binne; en God is Geast, en troch de
Geast sierde hy alle dingen sa as de profeet ek seit; Troch it Wurd fan
de Hear binne de himels ta stân kaam, en troch Syn Geast al har
macht.14
Want it Wurd bringt ta
stân, dat wol sizze, jout in lichem 15 en skinkt it
werkelik wêzen
en de Geast jout oarder en foarm oan it ferskaat fan krêften;
terjocht en passend wurdt dit Wurd de Soan neamd en de Geast de Wysheid
fan God. Krekt sa seit Syn apostel Paulus: Ien God, de Heit, dy't is
boppe alles, en troch alles en yn ús allegearre.16 Want boppe alles
is de Heit en
alles is troch de Soan, want middels Him binne alle dingen makke troch
de Heit en yn ús allegear is de Geast, dy't ropt Abba, Heit 17, en dy't de
minske foarmet nei de
likenis fan God. Dy Geast foarseit it Wurd en dêrtroch
ferkundigje de profeten de Soan fan God en dit Wurdt uteret de Geast,
en is dêrtroch sels de oankundiger fan de profeten en liedt en
lûkt de minsken ta de Heit. |
18 De profeten as ledematen fan Christus ferkundigje elk syn part fan de profeetsy en meiinoar it gehiel. 19 Ef. 1:10 |
6 Dit is dan de oarder fan de regel fan ús leauwe, en de
fundearring fan it gebou, en de festichheid fan ús diskusje:
God, de Heit, net makke, net stoflik, ûnsichtber; ien God , de
skepper fan alle dingen; dat is it haadpunt fan
ús leauwe. It twadde is: It Wurd fan God, Soan fan God, Kristus Jezus ús Hear, dy't oankundige is troch de profeten, neffens de foarm fan harren foarsizzing en neffens de metoade fan de tadieling fan de Heit 18 troch wa't alle dingen makke binne; dy't ek oan it ein fan de tiden, om alles te foleindigjen en gear te bringen,19 minske makke wie tusken de minsken, sichtber en taastber, om in ein te meitsjen oan de dea en it libben te skinken en in mienskip te foarmjen fan in ienheid fan God en minsken. En it tredde punt is: De Hillige Geast, troch wa't de profeten profetearren, en de ôffaars de dingen fan God learden, en de rjochtfeardigen brocht waarden op de wei fan de gerjochtichheid; en dy't oan it ein fan de tiden op in nije wize útstoart waard op minsken oeral op ierde, om de minske wer nij te meitsjen foar God. |
7 En om dy reden giet de doop fan ús herskepping fierder oer
dizze trije punten: God de Heit dy't ús fernijing skinkt troch
Syn Soan troch de Hillige Geast. Want allegearre dy't de Geast fan God
yn har drage wurde brocht nei it Wurd, dat is nei de Soan; en de Soan
bringt har by de Heit; en de Heit stelt harren bysteat de
ûnferdjerlikens te besitten. Sûnder de Geast is it net
mooglik it Wurd fan God te sjen, en sûnder de Soan kin nimmen ta
de Heit komme; want ús kennis fan de Heit is troch de Soan,
en de kennis fan de Soan fan God is troch de Hillige Geast; en yn
oerienstimming mei it wollen fan de Heit
tsjinnet de Soan en dielt de Hillige Geast dat ta oan elk dy't de Heit
wol en sa't Hy wol. | |
20 Rom. 2:4-6 |
8 En troch de Geast wurdt de Heit de Allerheechste neamd, de
Almachtige, en de Hear fan de legermachten, dat wy mei betrekking ta
Him leare meie dat Hy it is dy't de Skepper is fan
himel en ierde en de hiele kosmos, en dy't de ingels makke hat en de
minsken; dy't Hear is fan alles, troch wa't
alles bestiet, en troch wa't alle dingen ûnderhâlden wurde;
genedich, barmhertich, tige
sêftmoedich, goed, rjocht, de God fan alle minsken sawol fan
Joaden as fan heidens en fan allegearre dy't leauwe. Foar harren dy't leauwe is Hy as in Heit, want yn it ein fan de tiden iepenet Hy it ferbûn fan de oannimming; mar foar de Joaden is Hy Hear en Wetjouwer, want yn de ôfrûne ieuwen, doe't de minsken God fergeaten en ferlieten en tsjin Him yn opstân kamen, brocht Hy harren ta ûnderwerping troch de Wet, om harren te learen dat hja as Hear de makker en skepper hienen, dy't ek de libbensadem jout en dy't wy tsjinje moatte nachts en deis. En foar de heidenen is Hy de makker en skepper en Almachtige en foar allegearre gelyk, de ûnderhâlder, fersoarger en kening en rjochter; want nimmen sil ûnkomme en frijsteld wurde fan Syn oardiel, gjin Joad, gjin heiden, gjin leauwige dy't sûndige hat, en gjin ingel: mar hja dy't no Syn goedens fersmite, sille Syn macht kennen leare yn it oardiel, yn oerienstimming mei wat de seinige apostel seit: Net wittend dat de goedens fan God dy ta berou laat: mar neffens dyn hurd en ûnberoufol hert sammelsto dy de wrake op oant de dei fan de wrake en de iepenbiering fan it rjochtfeardich oardiel fan God, dy't elk minske leanje sil neffens syn wurken 20 Dit is Hy dy't yn de Wet neamd wurdt de God fan Abraham en de God fan Izaäk en de God fan Jacob, de God fan de libbenen, alhoewol't de hegens en gruttens fan dizze God ûnútspreklik binne. |
21 Hellinistysk/Joadske mystike foar- stelling, de folchoarders
binne ûngelyk by Ir.is de 7e it firmament by Paulus de
heechste himel, it libbe yn 'e midsieuwen noch troch yn de 7
haadsûnden. 22 Justinus Martyr Dial. 22 23 Sjoch 1Cor. 12:5 24 Jes. 11:2 25 De himels no oardere neffens de wurden fan de profeet, sa past it! 26 Ex. 25:40 |
9 No, dizze wrâld is omjûn troch sân himels 21,
dêr't de machten en ingels en aartsingels yn wenje, dy't God de
Almachtige en makker fan alle dingen tsjinje, net as oft Hy dat nedich
hie, mar opdat hja net liddich wêze soenen en sûnder profyt
en effekt 22.
Dêrom is ek
de Geast fan God
mannichfâldich yn syn ynwenning en troch de profeet Jesaja wurdt
Hy rekkene yn sân foarmen fan tsjinst 23 te
wêzen, as rêstend op de Soan fan God, dat is it Wurd yn syn
kommen as minske. De Geast fan God, seit hy, sil op Him
rêste, de Geast fan wysheid en begrip, de Geast fan ried en
macht, de Geast fan kennis en godsfrucht, Hy sil fol wêze
fan de Geast fan
ûntsach foar God.24 No, de earste himel fan boppe ôf, dy't alle oare omjout is dy fan de wysheid, en de twadde dy fan it begrip, en de tredde dy fan de ried, en de fjirde fan boppe ôf rekkene is dy fan de macht; en de fyfde dy fan de kennis; de de seisde dy fan de godfruchtigens en de sânde dat is ús blauwe loft, dy't fol is fan ûntsach fan dy Geast dy't ljocht jout oan de himels 25. Want as in byld hjirfan krige Mozes de sânearmige kandler dy't oanhâldend ljocht joech yn it Hillige, want dêr tsjinne hy as byld fan de himels, want sa sei it Wurd tsjin him: Do silst it meitsje neffens al de foarbylden fan de dingen dysto sjoen hast op de berch.26 |
27 Neffens Origines en Philo. 28 Iepenb. 5:13 | 10 No, dizze God wurdt ferhearlike troch Syn Wurd,
dat is
Syn Soan fan
ivichheid en troch de Hillige Geast, dy't de Wysheid is fan
de
Heit fan alles. En de krêften fan it Wurd en
de Wysheid, dy't Cherubim en Seraphim neamd wurde, 27 ferhearlikje God
mei nea
ôflittende stimmen, en elk
skepsel dat yn de himels is bringt lof oan God de Heit fan alles 28. Hy skoep troch Syn Wurd de hiele wrâld, en yn dy wrâld binne de ingels. En oan de hiele wrâld hat Hy wetten steld, dêr't elk apart ding him oan hâlde soe yn oerienstimming mei wat God bepaald hie, en dat hja harren grinzen net oerskriede soenen yn it ferfullen fan in elk syn opdroegen taak. |
29 Dy hannen fan God binne by Irenaeus gewoanlik de Soan en de Geast. 30 Neffens Papias |
11 Mar de minske makke Hy mei syn eigen hannen 29, Hy naam it
suverste
en fynste fan de ierde, en mong yn mjitte Syn eigen krêft mei dy
ierde. En Hy kopiearde Syn foarm
nei dy formaasje, dat it úterlik dat sjoen wurdt de godlike
foarm hawwe soe, want as byld fan God wie de minske makke en op
dizze ierde set. En om him it libben te jaan, blies hy de libbensadem
yn syn antlit, sadat de minske en nei
syn geast en nei syn foarm op God lykje soe. Boppedat wie hy troch God
frij en selstandich makke, mei it doel
dat hy hearskje soe oer alle dingen dy't op de ierde wienen. En hiel dizze grutte skepene wrâld, dy't God reemakke hie foardat de minske skepen waard, waard de minske jûn as syn plak dat alle (nedige) dingen befettet. En der wienen yn dy wrâld ek de tsjinners fan God dy't alles makke hat, in elk mei syn eigen taak en de saakfierder dy't oer al syn mei-tsjinners set wie, hie ek syn plak krigen. No dy tsjinners wienen de ingels, en de saakfierder wie de aartsingel. 30 |
31 In paradys bûten de ierde, lykas ek yn ferskate apokriven |
12 No, doe't Hy de minske makke hie ta hear oer de ierde en alles dat
der yn wie, hie Hy him yn Syn hert ek bestemd as hear oer allegearre
dy't dêryn tsjinnen. Dy lykwols
wienen folslein, mar de 'hear', dat is de minske, wie noch lyts, want
hy wie noch in bern, en hy moast noch groeie om ta
folwoeksenens te kommen. En opdat hy iten hawwe soe en waaksje troch
hearlik en smaaksum iten, makke Hy him
in plak ree better as dizze wrâld, treflik yn klimaat, skjintme,
ljocht, iten, planten, fruchten, wetter,
en alle oare dingen dy't ta it libben nedich binne, en de namme is
Paradys 31.
En sa hearlik en
goed wie dat paradys,
dat it Wurd fan God der altyd wenne en wandele en prate mei de minske,
him útbyldzjend de dingen sa't
dy't yn de takomst wêze soenen; dat Hy by him wenje soe en mei
him prate en by de minske wêze soe om him
gerjochtichheid te learen. Mar de minske wie noch in bern en noch net
by syn folle ferstân, en sadwaande wie hy
maklik te ferlieden troch de mislieder. |
32 Gen 2:19 33 LXX Gen. 2:18-25 |
13 En wylst de minske yn it paradys wenne, brocht God alle libbene
wêzens nei him ta en droech him op se allegearre in namme te
jaan; en de namme dy't Adam oan in libben
wêzen joech, dat wie syn namme. 32
En Hy besleat ek in help foar de
minske te meitsjen, want God sei: It is net goed foar de minske om
allinne te wêzen; lit Us him in
help meitsje dy't by him past. Want ûnder al de libbene
wêzens wie der gjin help lykweardich en ferlykber en
gelyk oan Adam. Dat Godsels makke him wei en yn 'e sliep; om sa it iene
wurk ta stân te bringen út it
oare, want der wie noch gjin sliep yn it Paradys, dêrom waard dit
oan Adam skonken troch it wollen fan God. En God naam ien fan
de ribben fan Adam en fulde it plak op mei fleis, en Hy naam de ribbe
en makke dêr in frou fan, en Hy
brocht har by Adam; en doe't dy har seach sei er: Dit is bonke fan myn
bonken en fleis fan myn fleis; frou sil hja
neamd wurde want út har man is hja naam.33 |
14 En Adam en Eva, want dat wie har namme, wienen
neaken
en skammen har
net, want hja wienen en fielden noch as ûnskuldige bern en it wie
foar harren noch net mooglik om
eat te fielen of te begripen fan wat troch ûndogense lusten en
beskamsume begearten yn de siel
ûntstiet.Want hja wienen doe noch alhiel sûnder lek of brek yn har
natuer,
omdat hja de libbens geast hienen, dy't harren ynblaasd wie by de
skepping. En salang dy geast yn syn plak en
krêft bliuwt, hat er gjin idee of begrip fan minne dingen. En
dêrom skammen se harren net en tuten en omearmen inoar
yn ûnskuld as bern. | |
34 Gen 2:16 |
15 Mar om foar te kommen dat de minske te heech fan himsels tinke soe,
en grutsk wurde en eigenwiis, as of hy gjin hear hie, fanwege it gesach
en de frijheid dy't him skonken wie,
en sa sûndigje soe tsjin God syn skepper, en oer syn grinzen gean
soe , en der eigenwize ferbyldings fan grutskens
opneihâlde soe tsjinoer God, dêrom hie God him in gebod
jûn, dat hy fiele soe dat hy de Hear fan it
hielal as hear hie. En Hy stelde him bepaalde grinzen, sa dat as hy it
gebod fan God hâlde soe, dan soe hy foar
altyd bliuwe sa as hy wie, dat wol sizze, ûnstjerlik; mar, as hy
dat net hâlde soe, dan soe hy
stjerlik wurde en fergean ta ierde dêr't hy út makke wie.
Dat gebod wie dit: Fan elke beam yn it hôf meisto frij ite, mar
allinne fan dy beam dêr't de kennis fan goed en kwea yn is,
dêr meisto net fan ite, want asto dêr fan ytst
silsto grif stjerre 34. |
35 Wysheid 2:24 36 Justinus Martyr dial. 103 37 Gen. 3:24 |
16 De minske hâlde dit gebod net, mar wie oerhearrich oan God, yn
ferlieding brocht troch de ingel, dy't troch de grutte jeften dy't God
de minske skonken hie, oergeunstich en jaloersk
op him wurden wie en sawol himsels ta de ûndergong brocht as de
minske ta sûnde, troch him te
ferlieden om net te harkjen nei it gebod fan God 35. Sa waard de ingel, dy't troch syn falskens de feroarsaker en útfynder fan de sûnde waard, sels delslein omdat hy God misledige hie en sa feroarsake hy dat de minske út it paradys jage waard. En omdat hy laat troch syn gemoed ôffallich waard en God ferliet, dêrom wurdt hy Satan neamd, neffens it Hebriuwske wurdt dat 'ôffallige' betsjut 36. Mar hy wurdt ek 'berabber' neamd. No God ferflokte de slang dy't de rabber droech en oerbrocht; en dy ferflokking kaam op it bist sels en op de ingel dy't yn him fermomd en ferburgen wie, dus op Satan; en de minske ferwidere Hy út syn oanwêzichheid en brocht him op dat stuit te wenjen oan de wei nei it paradys 37, want yn it paradys is gjin plak foar sûnders. |
38 Gen. 4:1-25 |
17 En doe't hja út it paradys set wienen ferfoelen Adam en syn
wiif Eva yn in protte muoite en eangstich fertriet, en se swalken
rûn yn de wrâld yn spyt en lêst en
kleien. Want ûnder de gleone strielen fan de sinne moast de
minske de ierde bebouwe, en it brocht him neat op as toarnen en stikels
as straf op 'e sûnde. En doe waard ferfuld wat skreaun stiet: Adam hie mienskip mei syn frou en sy waard swier en berne Kain, en nei him krige se Abel. No, de ôffallige ingel, dy't de minske ferlate ta oerhearrigens en him sundich makke en de oarsaak wie dat hy út it paradys ferdreaun waard, noch net tefreden mei dat earste kwea, smeide in twadde tsjin de bruorren; want troch Kain te ferfullen mei syn geast makke hy him ta in moardner fan syn broer. En sa stoar Abel, deaslein troch syn broer; dêrmei oantsjuttend dat in seker immen ferfolge en ferdrukt wurde soe en deamakke, de ûnrjochtfeardige dy't de rjochtfeardige ferfolget en deamakket. En dêrnei wie God noch mear fergrime, en ferflokte Kain; en sa barde it dat elk en ien fan syn neiteam yn alle folgjende generaasjes krekt sa waard as syn ferwekker. En God skonk Adam in oare soan yn it plak fan Abel dy't deaslein wie.38 |
39 Boek fan Henoch 7:1ff |
18 En in hiel skoft naam it kwea ta en fersprate him en berikte it
hiele minskeskaai en sette him dêryn fêst, oant der noch
mar in hiel lyts bytje fan it rjochtfeardige skaai bestie. En
der ûntstienen ûnwettige relaasjes op ierde omdat de
(kweade) ingels har omgong hiene mei de dochters fan de minsken
en dy bernen harren soannen, dy't fanwege har oeribele gruttens
'reuzen' neamd waarden, en dy ingels
brochten as jeften oan har froulju, lessen yn it kwea mei 39, dat hja harren
de krêften
fan woartels en fan
krûden learden, en it kleurjen fan klean en gesicht, it
ûntdekken fan seldsume stoffen, leafdes dranken,
ôfkearigens, troubrek, begearigens, oanranding, keunsten om te
betsjoenen, en alle byleauwe en ôfgodstsjinst dat God hatet, en
troch de komst fan dy dingen yn de wrâld, fermeardere en fersprate
him it kwea, wylst de gerjochtichheid ferswakke en
ferdwûn. |
19 Oant der in oardiel fan God oer de wrâld kaam yn 'e foarm fan
in floed, yn 'e tsiende generaasje fan de earste minske. Noach allinne
blykte rjochtfeardich te wêzen en foar syn
rjochtfeardigens waard hy sels rêden, en syn wiif en syn trije
soannen en de froulju fan syn soannen, troch dat se opsletten
waarden yn de Arke. En doe't de ferneatiging fan alle minsken en bisten
dy't op 'e ierde wienen kaam, ûntkamen
dyselden dy't yn de Arke wienen. No, dy trije soannen fan Noach wienen
Sem, Cham en Japhet en fan harren
waard it skaai wer útwreide, want hja wienen it begjin fan it
minskdom nei de floed. | |
40 Der is noch al wat betiezing oft no Cham of syn soan Kanaän ferflokt waard. 41 Gen. 9:25 42 De oersetter tinkt dat Irenaeus dy Libiërs út Hand. 2:9-11hat! Mar Philo wist dat ek al. |
20 No, ien fan harren foel ûnder de flok, en de beide oaren
erfden in segening troch harren dieden. Want de jongste fan harren,
dy't Cham neamd waard, dy't syn heit ta skande
makke hie, en feroardiele wie fanwege dy sûnde fan gebrek oan
earbied, omreden fan syn ûnfoech en
ûnbehoarlik gedrach tsjinoer syn heit, dy waard ferflokt, en ek
syn hiele neiteam betruts hy yn dy flok, mei as gefolch
dat al syn neikommelingen ferflokt wienen, en har
fermannichfâldigen en tanamen yn sûnden 40. Mar Sem en Japhet, syn bruorren, fertsjinnen in segen fanwege har earbied foar harren heit. No, de flok fan Cham, dêr't syn heit Noach him mei ferflokte, is sa: Ferflokt mei wêze it bern (fan)Cham, hy sil in slaaf wêze foar syn bruorren 41. En doe't dit oer syn neiteam kaam wie, hie hy al in protte neikommelingen op ierde wol fjirtsjin generaasjes, dy't yn it wyld opwoeksen , en doe waard syn neiteam troch God ôfsnien, oerlevere oan it oardiel. Want de Kanaäniten en de Hittiten en Peresiten en Hiviten en Amoriten en Jebusiten en Girgasiten en Sodomiten, de Arabieren en de bewenners fan Phoenicië en de Egyptners en bewenners fan Libië 42 binne neikommelingen fan Cham dy't falle ûnder de flok, en de flok oer de goddeleazen duorret lang. |
43 Ek hjir hat de LXX Kanaän, Gen. 9:26 44 Hjir hat de LXX ek Kanaän, mar der binne ek hs.dy't Cham hawwe. Gen.9:27 45 Ps. 19:5 46 Justinus Martyr Dial. 139 |
21 Mar sa as de flok dochs kaam wie, sa kaam ek de segen oer de neiteam
fan harren dy't segene wienen, elk op syn eigen tiid. Want Sem wie
earst segene mei de wurden: Segene is de
Hear, de God fan Sem; en Cham sil syn slaaf wêze.43 De
krêft fan dy segening lei dêryn dat
God de Hear fan it hielal, foar Sem de persoanlike eigen God wêze
soe om te ferearjen, en dy segen rikte oant Abraham, dy't
rekkene waard as in ôfstammeling yn it tsiende geslacht fan Sem,
en dêrom achte de Heit en God fan it hielal, it
goed om de God fan Abraham, de God fan Isaäk en de God fan Jacob
neamd te wurden; want de segen fan Sem rikte oant
Abraham en hechte him oan Abraham. En de segening fan Japhet wie sa: God sil Japhet tige útwreidzje, en hy sil wenje yn it hûs fan Sem, en Cham sil syn slaaf wêze 44. Dat wol sizze: Oan it ein fan de ieuwen bloeide hy op, troch de komst fan de Hear en de ropping fan út de heidenen, doe't God de ropping oan harren ta útwreide en it lûd dêrfan út gie oer de hiele wrâld en har wurden oan 'e ein fan de wrâld ta 45. Dy útwreiding is de ropping fan de tsjerke út de heidenen. En hy wennet no yn it hûs fan Sem, dat is, yn it erfskip fan de ôffaars, en ûntfangt yn Kristus Jezus it earstberterjocht. Sa, yn de folchoarder der't elk fan har yn seinige wie, yn dyselde folchoarder ûntfong elk yn syn neikommelingskip de frucht fan de segening 46. |
47 Gen. 9:14f. 48 Gen. 9:1-5 49 Mooglik neffens Kol. 1:15 50 Gen. 11:1 |
22 En nei de floed makke God in ferbûn mei de hiele wrâld,
ja mei alle libbene wêzens, bisten en minsken, dat Hy nea wer
troch in floed alles dat libbe en groeide op 'e ierde
ferdylgje soe. En Hy joech harren in teken mei de wurden: As de himel
swart wurde sil
fan wolken, dan sil Myn bôge sjoen wurde tsjin de wolk; en dan
sil My dit ferbûn wer yn't sin komme,
en dan sil ik net wer alles dat libbet op ierde ferdylgje troch in
floed 47. Ek feroare Hy it iten fan de minsken, en stie harren ta fleis te iten, want fan Adam ôf oant de floed wie harren it iten fan fleis ferbearn en ieten hja allinne sieden en fruchten fan de beammen. Mar no't de trije soannen fan Noach it begjin wienen fan in nij minskeskaai, segene God harren om har te fermannichfâldigjen en tanimme telitten en sei: Nim ta en fermannichfâldigje en meitsje de ierde fol en bestjoer dy; en frees en ûntsach foar jimme sil wêze op alle libbene bisten en fûgels yn 'e loft en sy sille jimme wêze ta fleis om te iten krekt sa as it griene krûd: mar fleis, mei it bloed fan it libben der yn, silsto net ite: want jimme bloed sil ik ek wêrom easkje fan de hân fan alle bisten en minsken. Wa't in minske syn bloed ferjit, dy syn bloed sil ek fergetten wurde 48. Want Hy makke de minske it byld fan God; en it byld fan God dat is de Soan, en nei dy Syn byld is de minske makke: En dêrom ferskynde Hy yn it ein fan de tiden om Him oan dat byld te toanen, opdat it lyk as Him wêze soe.49 En yn oerienstimming mei dit ferbûn fermannichfâldige it minskdom, opwaaksjende út it sied fan dy trije. En op ierde wie mar ien sprake, dat wol sizze ien taal 50. |
23 En hja kamen út it lân fan it easten, en gienen it
lân troch en kamen yn it lân Sinear, dat tige rom wie en
dêr begûnen se in toer te bouwen. Hja tochten dêrmei
in
mooglikheid te hawwen om yn 'e himel te kommen en om dat wurk nei te
litten as in oantinken foar de minsken dy't nei har
komme soenen. En it hiele gebou waard makke fan bakte stiennen en
tarre. En harren bretalens en drystmoedigens naam
ta, want hja wienen allegearre ien fan sin en miening en dat hja
allegear deselde taal hienen tsjinne ek it
doel fan har begearen. Mar God betieze harren spraak, sa dat it wurk
net fierder gean koe en
hja net mear bysteat wienen inoar te begripen en sa waarden hja
ferspraat en útinoar plante en namen
besit fan de wrâld en wennen yn groepen en mienskippen elk
neffens syn taal en sa kamen de ferskate folken en
talen op de wrâld. Sa namen dan de trije geslachten fan minsken besit fan de ierde en ien derfan lei ûnder de flok en twa ûnder de segen en foarst kaam de segen op Sem, dy syn geslacht wenne yn it easten, yn it lân fan de Chaldeën. | |
51 Letterlik 'waard Abraham fûn' 52 Gen. 12:1-4 dêr is Abraham 75 jier, ûndúdlik wêr't Irenaeus 70 wei hat, faaks in oerskriuwflater. 53 Gen. 17:8 54 Gen. 15:5 55 Gen. 15:6; Rom. 4:3 56 Rom. 4:11 |
24 Yn 'e rin fan'e tiid, dat wol sizze yn it tsjiende geslacht nei de
floed, kaam Abraham 51
en socht
om de God, dy't troch de segen fan syn foarfaar, passend en eigen wie
foar him. En doe't
hy twongen troch it langstme fan syn geast, troch de wrâld swalke
om te sykjen wêr't God is, mar
der net yn slagge dat út te finen, dearde it God oan om him dy't
Him allinne stilwei soch en Hy ferskynde oan Abraham, en
makke Him bekend troch it Wurd, as troch in striel fan ljocht. Want Hy
spriek mei him fan de himel en sei
tsjin him: Gean út dyn lân en dyn folk en dyn heite
hûs, en gean nei it lân dat IK dy wize sil, en
wenje dêr52.
En hy leaude
de himelske stim , en omt hy al op leeftyd kaam wie, al 70 jier
âld en in frou hie, ferliet hy
Mesopotamië mei har en Lot, de soan fan syn ferstoarne broer, en
doe't hy yn it lân kaam dat no Judea neamd
wurdt, dêr't op dat stuit sân stammen wennen fan it geslacht fan Cham,
ferskynde God him yn in fisioen en sei: Dit
lân sil ik dy en dyn neiteam jaan as in bliuwend besit 53, en Hy sei ek dat
syn
neiteam as frjemdlingen wenje soenen yn it
frjemd lân, en dêr min behannele wurde, slein en yn bannen fjouwer
hûnderd jier lang, en dat hja yn de
fjirde generaasje wêrom gean soenen nei it lân dat Abraham tasein wie;
en dat God it folk dat syn neiteam as finzenen
behannele hie straffe soe. En opdat Abraham weet hawwe soe fan de
mannichte en de gloarje fan syn
geslacht, brocht God him nei bûten by nacht en sei: Sjoch op nei de
himel, en tel de stjerren fan de himel,
asto bysteat bist se te tellen: sa sil dyn sied wêze 54. En doe't God de
net twiveljende en net wifkjende wissens
fan syn geast seach, joech Hy dêrfan tsjûgenis troch de Hillige Geast,
en sei yn de Skrift: En Abraham leauwde, en it
is him as rjochtfeardigens ta rekkene 55. En hy wie noch net besnien doe't dit tsjûgenis jûn waard en opdat de útnimmendheid fan syn leauwe bekend makke wurde soe troch in teken, joech Hy him de besnijenis, as in segel fan oprjochtens fan it leauwe, dat hy hie, doe't hy noch net besnien wie 56. En neitiid waard him in soan berne, Izaäk, fan Sara dy't ûnfruchtber wie, neffens de belofte fan God; en hy besnie him neffens it ferbûn dat God mei him makke hie. En Izaak krige Jacob. En op dy manier gie de oarspronklike seine fan Sem nei Abraham, en fan Abraham nei Izaak en fan Izaak nei Jacob, en waard it erfskip fan de Geast harren taparte: want Hy waard neamd de God fan Abraham en de God fan Izaak en de God fan Jacob. En Jacob krige tolve soannen, dêr't de tolve stammen fan Israël nei neamd binne. |
57 Gen. 46:26 hat 66 man de froulju net meirekkene. 75 liket út de rede fan Stefanus te kommen Hand 7:14 |
25 En doe't er oer de hiele ierde honger kaam, barde it dat der allinne
yn Egypte noch iten wie; en Jacob en syn hiele famylje reizgen ôf en
wennen yn Egypte; en it tal dat
ferhuze wie fiif en santich minsken 57,
en yn fjouwerhûnderd jier, sa as de godspraak foarsein hie, waarden hja
ta seishûnderd en sechstichtûzen. En omdat hja slim mishannele en
beneare waarden yn slavernije, en suchten en
kreunden ta God, de God fan harren foarfaars Abraham, Izaak en Jacob;
brocht Hy harren út Egypte troch de
hân fan Mozes en Aaron, troch de Egyptners mei pleagen te slaan en yn
de lêste pleach in ferdjer ingel te
stjoeren en harren earstbernen te deadzjen, beide fan minsken en fan
bisten; dêr't Hy de bern fan Israel foar bewarre,
sa it lijen fan Kristus iepenbierjend troch it mystearje fan it offer
fan it ûnbeflekte laam, dat syn bloed
joech om oan de hûzen fan de Hebreën te smarren as in wis ôfwarmiddel.
En de namme fan dat mystearje is Peaske
(foarbygong) de boarne fan de ferlossing. En troch de
Readesee te spjalten brocht Hy de bern fan Israel yn
feiligens yn de wyldernis; mar de Egyptners dy't harren ferfolgen en
har neikamen yn de see, hja waarden allegear
ferswolge, it oardiel fan God dat kaam op dyjingen dy't it sied fan
Abraham ûnrjochtmatich beneare hienen. |
58 Ex. 31:18;Ex.34:28 59 Luk. 11:20; Mat. 12:28; hawwe sawat itselde idee |
26 En Mozes ûntfong yn de wyldernis de Wet fan God, de tsien
wurden op stiennen tafels skreaun mei de finger fan God 58, (no, dy finger
fan
God is dat wat him útstrekt fan God
yn de Hillige Geast) 59
en de
geboaden en regels, dy't hy joech oan de bern fan Israel, om har dêr
oan te
hâlden. En hy makke de tinte fan it tsjûgenis neffens it gebod fan God,
de sichtbere foarm op ierde fan de dingen yn de himels
dy't geastlik en ûnsichtber binne, it figuurlik model fan de Tsjerke en
in profesije fan de dingen dy't komme
sille; en yn dy tinte de skûtels en de alters foar de offers en de ark
dêr't hy de tafels fan de wet yn
lei. En hy wiisde Aaron en syn soannen oan as prysters en bestemde it prysterskip foar har hiele geslacht en dat wienen de neikommelingen fan Levi. Boppedat droech hy nei it wurd fan God dy hiele stam op it wurk foar de tsjinst fan God yn de timpel te dwaan, en hy joech harren de Levityske wet, om te toanen wat en wat soarte fan minsken it wêze moatte, dy't altyd dwaande binne mei it folbringen fan de tsjinst yn de timpel fan God. |
60 Num. 13:16; Justinus M. Dial. 75,113 |
27 En doe't hja ticht by it lân wienen, dat God oan Abraham en
syn sied tasein hie, keas Mozes ien man út elke stam en stjoerde harren
om út te sykjen hoe't it lân en de
stêden en de minsken yn dy stêden wienen. En yn dyselde tiid
iepenbierre God him de Namme dy't allinne bysteat is
dyjingen te rêden dy't dêryn leauwe; en Mozes feroare de namme fan
Hosea de soan fan Nun, ien fan harren dy't
útstjoerd wienen, en neamde him Jezus 60; en sa stjoerde
hy harren fuort mei de krêft fan dy Namme, yn it
leauwen dat hy harren feilich, sûn en wol wêrom krije soe, behoede
troch dy Namme, en sa barde it ek. No, doe't hja hinne gien wienen en it besjoen en ûndersocht hienen, kamen hja wêrom mei in strûs druven; en guon, fan de tolve dy't útstjoerd wienen, brochten de hiele mannichte yn eangst en ûnstjoer, troch te sizzen dat de stêden ferskriklik grut en bemuorre wienen, en dat dêr de soannen fan reuzen yn wennen en dat it foar harren ûnmooglik wie it lân te feroverjen. En doe skriemde de hiele mannichte, omdat hja net leauwden dat God harren dêrta de krêften skinke koe en alles oan har ûnderwerpe. En hja sprieken ek kwea fan it lân, dat it net goed wêze soe, en net de muoite wurdich om dêr sa'n gefaar foar te ûndergean. Mar twa fan de tolve, Jezus de soan fan Nun, en Kaleb de soan fan Jefunne, skuorden harren klean om it kwea dat bedreaun wie, en beswarden it folk net lefhertich te wêzen en de moed net te ferliezen; want God hie it allegear yn har hân jûn en it lân wie tige goed. En doe't hja it noch net leauden en it folk al mar yn it selde ûnleauwe bleau, feroare God en stjoerde har in oare wei lâns wêrom, dat hja treasteleas en pynlik slein, swalkje soenen yn de wyldernis. En neffens de dagen dat de spionnen it lân yngien wienen oant hja weromkamen (en dat wienen 40 dagen) foar elke dei in jier rekkenjend, hâlde Hy har 40 jier lang yn de wyldernis. En net ien fan de folwoeksenen, dy't by har ferstân wienen, achte hy wurdich it lân yn te gean fanwege harren ûnleauwe, behalve dan de twa dy't tsjûge hienen oer it erfskip, Jezus de soan fan Nun en Kaleb de soan fan Jefunne en dyselden dy't noch te jong wienen en it ferskil noch net wisten fan har rjochter en linker hân. Sa fergie de hiele ûnleauwige mannichte en rekke wei yn de wyldernis en sa fertsjinnen hja ien foar ien it lean fan harren gebrek oan fertrouwen. Mar de bern dy't op woeksen yn dy 40 jier fulden it tal fan de deaden wer oan. |
61 Deut. 32:49f. 62 Deut. 34:5 |
28 Doe't dy 40 jier om wienen kaam it folk by de Jordaan en waarden
dêr sammele en opsteld tsjinoer Jericho. Hjir rôp Mozes it folk
byinoar, en werhelle de hiele wet,
ferkûndigjend de grutte wurken fan God oant dy dei, om dyjingen dy't
opgroeid wienen yn de woastyn te foarmjen en ree te
meitsjen om ûntsach foar God te hawwen en Syn geboaden te hâlden, om sa
mar te sizzen, in nije wet foar
harren opstellend en tafoegjend, oan dy, dy't earder makke wie. En dy
waard Deuteronomium neamd en dêryn
wienen ferskate profetieën beskreaun mei betrekking ta ús Hear Jezus
Kristus en oer it folk en ek oer de
ropping fan de heidenen en oer it Keninkryk. 29 En doe't Mozes syn libben nei de ein rûn, waard him oansein troch God: Gean by dy berch op en stjer61, want do silst Myn folk net yn it lân bringe. Sa stoar hy neffens it wurd fan de Hear en Jezus de soan fan Nun folge him op.62 Hy lei de Jordaan droech en makke dat it folk dêr troch gean koe nei it lân. En doe't hy de sân folken dy't dêryn wennen ferslein en ferneatige hie, bestemde hy foar it folk it tydlike Jeruzalem , dêr't David kening wie en syn soan Salomo, dy't de timpel boude foar de namme fan God, neffens de likenis fan de tabernakel dy't troch Mozes makke wie, neffens it patroan fan de himelske en geastlike dingen. |
63 Ef. 1:10 |
30 Dêr waarden troch de Hillige Geast de profeten hinne stjoerd;
en hja learden it folk en bekearden har ta de God fan harren ôffaars,
de Almachtige; en hja waarden herauten
fan de iepenbierring fan us Hear Jezus Kristus de Soan fan God,
ferklearjend, dat Syn fleis opbloeie soe út de
neiteam fan David; sadat Hy nei it fleis de soan fan David wêze soe,
dy't, yn in lange opfolging fan generaasjes, in
soan wie fan Abraham, mar nei de geast Soan fan God, fan it begjin oan
al besteand mei de Heit, ferwekt foar alle
skepping fan de wrâld en op 'e ein fan de tiden yn de wrâld ferskinend
as minske, it Wurd fan God dat yn
Him ferienet alle dingen dy't yn 'e himel en op 'e ierde binne 63. |
64 2 Tim. 1:10 65 Joh. 1:14 |
31 Sa feriene Hy de minske en God, en stifte in mienskip fan ienheid
tusken God en minske; want wy koenen yn gjin inkele oare wei dielhawwe
oan de ûnferdjerlikens, as dat Hy
ien fan ús waard. Want salang as de ûnferdjerlikens ûnsichtber wie en
net iepenbierre, holp it
ús neat; dêrom waard it sichtber makke 64, dat wy yn alle
opsichten diel hawwe mochten oan de ûntfangst fan de
ûnferdjerlikens. En, omdat wy yn de oarspronklike skepping fan Adam,
allegearre bûn wienen en oerlevere oan de dea
troch syn oerhearrigens, wie it rjocht dat wy troch de hearricheid fan
Him dy't minske makke waard foar ús,
ferlost wurde soenen fan de dea: en omdat de dea hearsket oer it fleis,
wie it rjocht, dat troch it fleis, de dea syn
krêft ferlieze soe en de minske frij litte soe út syn ûnderdrukking. Sa
waard it WURD fleis makke 65,
dat, troch dat selde fleis, dat
de
sûnde regeard en oerhearske hie, de sûnde syn krêft ferlieze, en net
langer yn ús bestean soe. En dêrom naam ús Hear dy selde oarspronklike
foarm oan, as
syn
yntree yn it fleis, sa dat Hy neieroan komme mocht en stride yn it
belang fan de ôffaars en oerwinne troch Adam, wat
troch Adam ús dêlslein hie. |
66 Dat idee komt ek foar by Tertulianus 'de carne Christi 27' en oaren. 67 Gen. 2:5 68 Gen 1:26 |
32 Wêr komt no it materiaal fan de earst foarme minske wei? Fan
it
Wollen en de Wysheid fan God en fan de maagdelike ierde 66. Want God
hie it noch net reine litten op ierde, seit
de Skrift, foar dat de minske makke waard, en der wie net ien om de
ierde te bewurkjen 67.
Dêrút wei
dus, omdat it noch maagdelik wie, naam God stof fan de ierde en makke
de minske, it begjin fan it minskdom. Sa naam de Hear,
om dizze minske op 'e nij geartestallen, deselde folchoarder fan kommen
yn it fleis, berne (as Hy is) út
de Faam troch it Wollen en de Wysheid fan God; dat Hy de likenis
fertoane soe fan de komst fan Adam yn it fleis, en
dat (Hy) wer wêze soe, sa't skreaun wie yn it oanbegjin, minske,
neffens it byld en de likenis fan God 68. |
69 Justinus M. Dial. 100; Tertulianus De carne 17 70 Ûngefear as 1Kor. 15:53 |
33 En krekt sa as troch de oerhearrige faam, de minske delslein wie en
ferfoel oan 'e dea, sa waard troch de faam dy't harke nei it Wurd fan
God, de minske op 'e nij besiele en ta
libben
brocht 69.
Want de Hear kaam om
it skiep te sykjen dat ferlern wie, en it wie de minske dy't ferlern
wie; en om dy
reden waard der net in oare skepping makke, mar yn dyselde foarm dy't
syn ôfkomst hie fan Adam,
bewarre Hy de likenis fan de earste skepping. Want it wie needsaaklik
dat Adam opnommen waard yn Kristus, sa dat de
stjerlikens ferswolgen wurde soe en fuortspield troch de ûnstjerlikens.
Sa waard Eva opnommen yn
Marije, sa dat in faam de bemiddelster wêze soe foar de faam en troch
de hearrigens fan in faam, de oerhearrigens fan in
faam te neate dien en út'e wei romme waard 70. |
71 Jes. 1:5f 72 Fil. 2:8 73 Justinus M. Ap. 1:60; en Plato Tim. 36 |
34. En dat de oertreding dy't begien wie troch de beam, te neate dien
waard troch de beam fan hearrigens, doe't, hearrich oan God, de
Minskesoan oan de beam slein waard, en dêrby
de kennis fan it kwea fersmiet en de kennis fan it goede ta stân
brocht. Want it kwea is: net nei God harkje,
sa as harkje nei God it goede is. En dêrom spriek it Wurd troch de
profeet Jesaja, en ferkundige yn
it foar wat komme soe [ want dêr binne hja profeten foar, dat hja
ferkundigje dat wat komme sil] troch him dus
spriek it Wurd: Ik wegerje net en sprek net tsjin; ik kearde myn rêch
nei giseljen en myn wangen ta slaan; en
ik kearde myn gesicht net ôf foar de beskamsumens fan spuien 71. Sa
dan, troch de hearrigens dêr't Hy
hearrich mei wie oant de dea oan it krús ta 72, hingjend oan de
beam, ferneatige Hy de âlde oerhearrigens, dy't
bewurke wie yn de beam. No as wy ynsjogge dat Hy it Wurd fan de
Almachtige God is, dat ûnsichtber yn ús
midden is en him oer de hiele wrâld útwreidet en syn lingte en breedte,
hichte en djipte omspant, [ want troch it Wurd fan
God is de hiele kosmos oardere en opsteld] dêryn is de Soan fan God
krusige, en dat set in krús op it
hielal 73;
want it is rjocht,
dat Hy no't Hy sichtber makke is, op alle sichtbere dingen syn krús
set, dat Hy syn wurk sjen
litte mei troch sichtbere tekens op sichtbere dingen. Want Hy is it
dy't de hichten, de himels, ferljochtet, dy't de
ôfgrûn ûnder de ierde omfettet, en de lingte
ûtstrekt en útspraat fan east nei west. En Hy noeget allegearre, dy't
ferstruid binne oant alle úteinen fan de ierde, ta de kennis fan de
Heit. |
74 Fil 2:15; Gen 15:6; Rom.4:3,13 Gal 3:2; 1Tim. 1:9 |
35 Boppedat ferfult Hy de belofte oan Abraham , dy't God him tasein
hie, dat Hy syn sied sa talryk meitsje soe as de stjerren oan de himel.
Want dat hat Kristus dien, dy't berne
waard út de Faam, dy't wie út it sied fan Abraham, en dy't harren dy't
yn Him leauwe, steld hat as ljochten yn de
wrâld, en de heidenfolken, troch it selde leauwe as Abraham,
rjochtfeardige. Want Abraham leaude yn God en it is him ta rjochtfeardigens rekkene. En op dyselde manier wurde ek wy rjochtfeardige troch it leauwen yn God: want de rjochtfeardige sil libje troch it leauwe. De belofte oan Abraham is net troch de wet, mar troch it leauwe; want Abraham wie rjochtfeardige troch it leauwe, en foar in rjochtfeardich minske is de wet net makke. Op 'e selde manier wurde wy, net rjochtfeardige troch de wet, mar troch it leauwe, dat ek betsjûge wurdt yn de wet en troch de profeten dy't it Wurd fan God ús biedt 74. |
75 De útdrukking 'ivige kening' hat iderkear te meitsjen mei dizze belofte oan David |
36. En Hy ferfulde de belofte oan David; want him hie God beloofd dat
Hy út de frucht fan syn lichem in ivige kening75 opstean litte
soe, en
dat oan dy syn ryk gjin ein komme soe.
En dy Kening is Kristus, de Soan fan God, dy't de Minskesoan waard; dat
wol sizze, dy't de frucht waard fan de
Faam, dy't ôfstamde fan David. En om dizze reden wie dy belofte "fan de
frucht fan dyn lichem"---- dat Hy dermei
sjen litte mocht de ûnferlykbere bysûnderens: sawol fan Him dy't de
frucht wie fan it maagdelik
lichem fan David, as fan Him dy't Kening wie oer it hûs fan David en
oan waans keninkryk gjin ein komme sil. 37 Sa berikte Hy gloarjefol ús ferlossing en ferfulde de belofte oan de ôffaars, en wiske de âlde oerhearrigens út. De Soan fan God waard Soan fan David en Soan fan Abraham; en hy makke dat folslein en brocht dat gear yn Himsels, om te meitsjen dat wy it libben hawwe soenen. It Wurd wie fleis wurden, troch de reewilligens fan de Faam, om de dea út te wiskjen en de minske libben te meitsjen. Want wy wienen finzenen fan de sûnde, berne yn sundigens en libjend ûnder de dea. |
76 Iepen. 1:5 77 Amos 9:2 |
38 Mar God de Heit wie tige barmhertich; Hy stjoerde Syn skeppend Wurd,
Dy kaam om ús te verlossen op it selde plak dêr't wy it libben ferlern
hienen en ferbruts de
bannen fan ús boeiens. En Syn ljocht ferskynde en liet de tsjusternis
fan de finzenis ferdwine, hillige de berte en ferneatige
de dea, troch de keaten dêr't wy yn klonken wienen los te meitsjen. En
Hy kundige de opstanding oan, troch sels De
Earstberne út de dea te wurden76,
en yn Himsels rjochte Hy de minske wer op dy't fallen wie, en tilde him
op
fier boppe de himel oant de rjochterhân fan de gloarje fan de Heit; sa
as God tasein hie troch de profeet dy't sei:
En Ik sil de ynsakke tabernakel fan David wêr oprjochtsje 77, dat
is it fleis dat fan David wie. En dit hat ús Hear Jezus Kristus allegear wier ferfuld, doe't Hy gloarjefol ús ferlossing berikte, om ús wier oerein te helpen, en ús frij te setten foar de Heit. En as in minske Syn berte út in faam net oannimme wol, hoe sil hy dan Syn weropstanding út de dea oannimme? Want der is neat wunderliks of ferbazends of bûtengewoans oan, as immen dy't net berne is opstiet út de dea; nee yn wierheid kinne wy net sprekke fan in opstanding fan immen dy't yn wêzen kaam sûnder berte. Want ien dy't net berne is is ûnstjerlik, hat nea de berte ûndergien en sil dus ek nea de dea ûndergean. Want immen dy't net begûn as in minske, hoe soe hy dy syn ein oannimme kinne. |
78 Iepenb. 1:5 |
39 No, as Hy net berne wie, dan is Hy ek net stoarn; en as Hy net
stoarn is, is Hy ek net opstien út de dea: en as Hy net út de dea
opstien is, dan hat Hy de dea net ferslein en
de macht dêrfan net ferneatige; en as de dea net ferslein is, hoe kinne
wy dan opstean ta it libben, wy dy't fan it
begjin ôf oan ûnder de macht fan de dea foelen? Dus, dy't sa de
ferlossing fan de minske wei nimt, en net leaut dat God
harren út de dea opwekke sil, dy ferachtet ek de berte fan ús Hear,
dy't Hy om ús ûndergie,
dat it Wurd fan God fleis wurde soe, om de opstanding út de dea oan te
kundigjen, en sa boppe alles yn de himel ferheven wurde soe, as
de earstberne en âldste bern fan de Tinzen fan de Heit, it Wurd dat
alle dingen ferfult en Sels liedt en bestjoert
op ierde. Want Hy wie de earstberne fan de Faam, in oprjocht en hillich
man, mei respekt foar God, goed, dy't God
tige oanstie, folslein yn alle opsichten, en dy't al dyjingen dy't Him
folgje ferlost fan de hel. Want Hysels wie de
earstberne út de dea 78,
de Foarst en Skepper fan in libben foar God. |
79 Kol. 1:18; Jes. 9:6 |
40 Sa is dan it Wurd fan God boppe alle dingen ferheven, want Hy is
wier minske en Wûnderlike Riedjouwer en machtige God 79, dy't de minske
ropt ta freonskip mei God, dat wy troch
freonskip mei Him diel hawwe meie oan de ûnferdjerlikens. Sa dus, Hy dy't oankundige wie yn de wet, troch Mozes en de profeten fan de Allerheechste en Almachtige God, as Soan fan de Heit fan it hielal; Hy fan wa't alle dingen binne, Hy dy't spriek troch Mozes, Dy kaam yn Judea, ferwekt troch God troch de Hillige Geast en is berne út de Faam Marije, ja, út har dy't wie út it sied fan David en Abraham. Jezus, Salve troch God en Hy liet sjen, dat Hy it wie, dy't de profeten oankundige hienen. |
41 Syn heraut wie Johannes de Doper, dy't it folk geskikt en ree makke
foar de ûntfangst fan it Wurd fan libben; dy't ferklearre dat Hy de
Kristus wie, dêr't de Geast fan God op
rêste, ferbûn mei Syn fleis. Syn learlingen, de tsjûgen fan al Syn
goede dieden en fan Syn lessen en Syn lijen
en dea en opstanding en fan Syn himelfeart nei Syn lichaamlike
opstanding — dat wienen de apostels, dy't, neidat hja
de krêft fan de Hillige Geast ûntfongen hienen, troch Him de wrâld yn
stjoerd waarden en de ropping fan
de heidenfolken ta stân brochten, troch it minskdom de wei fan it
libben te toanen, om harren te bekearen fan de
ôfgoaden en hoerkerij en misdieden, troch harren sielen en lichems te
waskjen troch de doop mei wetter en mei de
Hillige Geast; want hja hienen de Hillige Geast ûntfongen fan de Hear,
en hja dielden Dy mei en parten Dy
ta oan harren dy't leauden; en sa beoarderen en fêstigen hja de
tsjerken. Troch leauwe, leafde en hope fêstigen hja dat, dat foarsein wie troch de profeten, de ropping fan de heidenfolken, yn oerienstimming mei de genede fan God, dy't ta harren útstutsen wie; oan it ljocht brocht mei help fan harren tsjinst, en dy't de heidenen taliet ta de belofte fan de ôffaars: te witten, dat oan al harren dy't sa leauden yn de Hear en Him leaf hienen en folhâlden yn hilligens en rjochtfeardigens en ferduldich úthâlden, de God fan it All de jêfte fan it ivige libben en de opstanding út de dea tasein hie; troch Him dy't stoar en wer opstie, Jezus Kristus, dy't Hy it keningskip jûn hat oer alle besteande dingen, en it bestjoer en it oardiel oer libbenen en deaden. En hja (de apostels) retten harren oan, troch it wurd fan de wierheid, om harren fleis ûnbedoarn en harren siel ûnbesmet te bewarjen oant de opstanding . | |
42 Want dat is de steat fan dyjingen dy't leaud hawwe, omdat de Hillige
Geast altyd yn harren bliuwt, dy't harren skonken wie troch Him by de
doop, en ûnderhâlden wurdt
troch de ûntfanger, as hy libbet yn wierheid en hilligens en
rjochtfeardigens en ferduldich úthâlden. Want sa'n siel belibbet in opwekking yn harren dy't leauwe. It lichem ûntfangt de siel op 'e nij, en tagelyk dêrmei wurdt it, troch de krêft fan de Hillige Geast, ta nij libben brocht en giet yn yn it keninkryk fan God. Dit is de frucht fan de segen fan Japhet, yn de ropping fan de heidenfolken, dy't iepenbier makke is troch de tsjerke en ree stiet om syn wente te nimmen yn it hûs fan Sem, neffens de belofte fan God. Dat al dizze dingen barre soenen hat de Hillige Geast fan te foaren ferkundige troch de profeten; dat mei it each op harren, it leauwen fan harren dy't God yn wierheid ferearje, fersterke wurde soe. Want dat dat foar ús natoer ûnmooglik wie, en dêrtroch ûnleauwe feroarsaakje koe by de minsken, dat hat God soarge dat fan te foaren bekend makke wie troch de profeten; sa dat, troch dat it al fan âlde tiden ôf foarsein wie, en dan optlêst op dizze wize ta stân kaam krekt sa as it foarsein wie, wy witte soenen, dat it God wie, dy't ús ús ferlossing fan te foaren oankundige. | |
80 Justinus M. Ap. 1:32 81 Yn it Armeensk 82 Spreuken 8:22, oer de Wysheid 83 Joh. 1:1ff |
43 Sa moatte wy dan God yn alles leauwe, want God is yn alles wier. No,
dat der in Soan fan God wie en dat Hy net allinne bestie foardat Hy te
wrâld kaam, mar ek al foardat de
wrâld der kaam, Mozes, de earste dy't profetearre 80 sei yn it
Hebriuwsk: Baresith bara Elowin basan benuam
samenthares. En dat is oerset yn ús taal 81: De Soan (wie)yn
it oanbegjin, God skoep doe de himel en de ierde. En
Jeremia
betsjûge dit ek mei te sizzen: Foar de moarnstjer wûn ik dy, en earder
as de sinne wie dyn namme; dat
wol sizze, foar de skepping fan de wrâld; want tagelyk mei de wrâld
waarden de stjerren makke. En nochris sei
deselde: Seinige is Hy dy't bestie ear't Hy minske waard. Want foar God
bestie de Soan as it begjin fan de skepping
fan de wrâld 82;
mar foar
ús bestie Hy earst doe't Hy ferskynde; en der foar, bestie Hy foar ús
dy't
Him net koenen, net. En dêrom ek sei syn learling Johannes, om ús te
learen wa't de Soan fan God is, en wa't by de
Heit wie foar dat de wrâld makke wie, en dat alle dingen dy't makke
binne troch Him makke wienen, it sa: Yn it
oanbegjin wie it Wurd, en it Wurd wie by God, en it Wurd wie God,
datselde wie yn it begjin by God. Alle dingen
waarden troch Him makke, en der is neat dat sûnder Him makke is 83:
dêrmei foar wis oantoanend, dat it
Wurd dat yn it begjin by de Heit wie, en troch wa't alle dingen makke
binne, Syn Soan is. |
84 Gen. 18:1ff 85 Gen 19:24 |
44 En nochris fertelt Mozes hoe't de Soan fan God nei Abraham ta kaam
om mei him te oerlizzen: Want God ferskynde oan him by de iik fan Mamre
midden op 'e dei. En hy sloech
syn
eagen op en seach en sjoch dêr stienen trije mannen by him. En hy bûgde
him oant de ierde ta en
sei: Hear as ik genede fûn ha yn Jo eagen 84. En alles dat der
op folget dat beprate hy mei de Hear en de Hear spriek
mei him. No, twa fan dy trije wienen ingels; mar dy iene wie de Soan
fan God, en Abraham spriek mei Him, pleitsjend
foar de minsken fan Sodom, dat hja net omkomme soenen as dêr teminsten
noch tsjien rjochtfeardigen
fûn wurde mochten. En wylst hja noch sprieken kamen de ingels yn Sodom,
en Lot ûntfong harren, en dan
seit de Skrift: En God liet it op Sodom en Gomorra swevel en fjoer
reine fan God út de himel 85;
dat wol
sizze, de Soan dy't mei Abraham spriek, as Hear, krige de macht om de
minsken fan Sodom te straffen fan de Hear
út de himel, dus fan de Heit dy't it al bestjoerd. Sa wie Abraham in
profeet en seach de dingen dy't komme soenen, dy't
barre soenen yn in minsklike foarm, ja sels de Soan fan God, dat Hy mei
de minsken prate soe en mei harren
ite, en harren dan bringe soe yn it oardiel fan de Heit, omdat Hy, fan
Him dy't it al bestjoerd, de macht krige hie
om de minsken fan Sodom te straffen. |
86 Gen. 28:12; dat de ljedder fan Jacop it krús oantsjutte is fan Justinus Dial. 86 87 Hand. 7:49;Jes. 66:1 88 Jes. 40:12 |
45 En doe't Jacob nei Mesopotamië gie, seach hy Him yn in dream
stean op in ljedder, dat is de beam dy't opset wie fan de ierde oant de
himel, want dy't yn Him leauwe sille
dêr by opgean nei de himels 86.
Want Syn pinen binne ús trimen nei boppe. En al dy fisioenen wize nei
de Soan
fan God, dy't praat mei minsken en dy't by harren is. Want it is net de
Heit fan it Al, Dy wurdt net sjoen troch de
wrâld, de Skepper fan alles dy't seit: De himel is myn troan en de
ierde is myn fuotbank; wat hûs soesto my bouwe,
of op wat plak soe ik my deljaan 87?
En dy't de ierde mei syn hân omfettet en de himel mei syn span 88. Dy wie it
net dy't kaam en op in hiel lyts plakje spriek mei Abraham; mar it Wurd
fan God, dat altyd by de minsken wie, en yn it
foar ferkundige, wat yn 'e takomst komme soe, en dy't de minsken de
dingen fan God learde. |
89 Ex. 3:7 90 Just. M Dial 91,112,131; Ex. 15;27;Ex 17.:9; 1Kor 10:4,14:20 |
46 Hy wie it dy't spriek mei Mozes yn it toarnbeibosk en sei: Ik ha de
ferdrukking fan dyn folk yn Egypte sjoen 89;
en Ik kom del om har te ferlossen. Hy is it dy't kaam en delkaam foar
de ferlossing fan de ferdrukten, dy't ús útlaat út de macht fan de
Egyptners, dat wol sizze, fan
de ôfgodstsjinst en de goddeleazens, en ús rêd
út de Reade See, dat is, dy't ús ferlost fan de deadlike betiezing fan
de
heidens en de swiere mislediging fan harren godslestering. Want dêryn
makke it Wurd fan God de dingen dy't ús
betreffe ree en herhelle se. Letter gie Hy fierder en tsjutte Hy fan te
foaren yn types de dingen oan dy't komme soenen; en no hat Hy
ús yn wierheid brocht út de wrede tsjinst fan de heidens, en yn dy
woastyn hat Hy in grutte stream fan
wetter rinne litten út de rots, en dy Rots is Hysels; en Hy joech dêr
tolve fonteinen, dat is de lear fan de
tolve apostels. En de dwarsbongeljende ûnleauwigen liet Hy omkomme en
fergean yn de wyldernis; mar dy't
yn Him leauden en bern wienen yn it kwea, dy liet Hy yngean yn it
erfskip fan de ôffaars, dy't net Mozes,
mar Jezus yn it besit stelde fan dat erfskip; dy't ús ek ferloste fan Amalek troch it omheechstekken fan Syn hannen en
ús bringt yn it keninkrijk fan de Heit 90. |
91 Athanasius Oratio 1,64 92 Ps. 45:7,8;Hebr. 1: 8f |
47 Dus, de Heit is Hear en de Soan is Hear, en de Heit is God en de
Soan is God; want wat troch God ferwekt is is God. En sa is der yn de
matearje en de macht fan Syn wêzen mar
ien God; mar is der ek neffens de bewurking fan ús ferlossing sawol de
Soan as de Heit. Want foar de skepene
dingen is de Heit fan alles ûnsichtber en net nei te kommen 91, dêrom
moatte dyselden dy't tichter by God komme wolle,
har wei ta de Heit nimme troch de Soan. En noch klearder en dúdliker sprekt David oer de Heit en de Soan sa as folget: Jo troan o God is foar ivich, Jo hawwe de gerjochtichheid leaf en haatsje ûngerjochtichheid; dêrom hat God Jo salve mei freugdeoalje boppe Jo freonen 92. Want de Soan, dy't God is, ûntfangt fan de Heit, dat is fan God, de troan fan it ivige keninkryk en de salfoalje boppe syn freonen. De salfoalje is de Geast dêr't Hy mei salve is; en syn freonen binne de profeten en de rjochtfeardige minsken en de apostels, en allegearre dy't it boargerskip fan Syn keningskip oannimme, dat wol sizze, Syn learlingen. |
93 Just. M. Dial 33 |
48 En David seit nochris: De Hear sei tsjin myn Hear: Sit oan myn
rjochterhân, oant ik dyn fijannen makke ha ta dyn fuotbank. De septer
fan dyn macht sil de Hear útgean litte
fan Sion; en do silst hearskje yn it midden fan dyn fijannen. Mei dy yn
it begjin, yn de dei fan dyn krêft, yn de
strieling fan de hilligen: foar de moarnstjer ûntfong ik dy út de
memmeskerte. De Hear hat sward, en it sil him net rouwje: Do bist pryster foar ivich neffens de oarder fan Melchisedek. De Hear oan dyn rjochterhân hat de keningen oan stikken brutsen op 'e dei fan de wrake: hy sil rjochtsje tusken de heidenen, hy sil de ruines op folje, en sil de koppen fan in bulte op de ierde ferbrizelje. Hy sil op de wei út de beek drinke en dêrom sil hy de holle optille. No, deryn ferkundiget Hy dat Hy yn wêzen kaam foar al it oare en dat Hy hearsket oer de heidenen en alle minsken rjochtet, ek de keningen dy't Him no haatsje en Syn namme ferfolgje; want dat binne Syn fijannen. En troch Him Gods pryster foar ivich te neamen, ferklearret hy Syn ûnstjerlikens. En dêrom seit hy: Hy sil ûnderweis út de beek drinke dêrtroch sil Hy de holle optille; dermei oankundigjend de ferheffing mei gloarje dy't folget op Syn minske wêzen en op de fernedering en ûntearing 93. |
94 Jes. 45:1 95 Ps 2:7,8 96 Ps 110:1; Jes. 45:1; By Jesaja is dy 'messias'de Perzyske kening Kores of Cyrus. 97 Neffens Justinus Ap. 1, 36ff |
49 En de profeet Jesaja seit ek noch: Sa seit de Heare God tsin myn
Salvling de Hear, waans rjochter hân ik hâlden ha, dat de heidenen nei
him harkje soenen 94. En hoe't Kristus de Soan fan God neamd wurdt en de Kening fan de heidenfolken dat is fan alle minsken; en dat Hy net allinne sa neamd wurdt, mar ek de Soan fan God is en Kening oer alles, dat ferklearret David sa: De Hear sei tsjin my: Do bist myn Soan, hjoed haw ik dy ferwekt. Freegje my en Ik sil dy de heidens ta in erfskip jaan en de úteinen fan de ierde yn erflik besit 95. Dizze dingen waarden net sein fan David; want dy hat noch oer de heidenen, noch oer de einen fan de ierde regearre, mar allinne oer de Joaden. Sa is it dus dúdlik dat de belofte oan de Salvling om te regearen oer de úteinen fan de ierde, dien is oan de Soan fan God, dy't David sels erkent as syn Hear troch te sizzen: De Hear sei tsjin myn Hear, sit oan myn rjochterhân en sa fierder, sa as we hjir boppe seinen 96. Want hy bedoeld dat de Heit sprekt mei de Soan; sa as wy krekt earder oantoanden by Jesaja dêr't hy it sa seit: God sei tsjin myn Salvling de Hear, dat de heidens nei him harkje soenen. Want de belofte is by beide profeten de selde, dat Hy de Kening wêze soe: sadat dus de Godsspraak rjochte is ta ien en deselde, ik bedoel, ta Kristus de Soan fan God. Want foar safolle as David seit: De Hear sei tsjin my, is it needsaaklik te sizzen dat it net David is dy't dêr sprekt, of ien fan de profeten yn eigen persoan; want it is net in minske dy't de profesijen útsprekt, mar de Geast fan God, Himsels belichemjend en ferlykjend mei de foarstelde persoan, sprekt dy yn de profeten, en sprek soms wurden fan Kristus en soms fan de Heit 97. |
98 Just.M Dial. 121; Jes. 49:5,6; Hand 13:47 |
50 Sa, op dy manier seit Kristus troch David dat Hy praat as de Heit,
en
Hy seit wurdelik troch de profeten de oare dingen dy't Himsels
betreffe; en yn oare gefallen, sa as ek op dizze
manier by Jesaja: En no, sa seit de Hear, dy't my as syn tsjinner
foarme fan de memmeskerte ôf oan, om Jacob en
om Israel ta Him te sammeljen en ik sil ferhearlike wurde foar de Hear
en myn God sil my ta sterkte
wêze. En hy sei: it sil in grut ding foar dy wêze om myn tsjinner neamd
te wurden, om de stam fan Jacob op te rjochtsjen en
te befestigjen en de ferstruiing fan Israel werom te kearen: en ik ha
dy steld ta in ljocht foar de
heidenen, datsto der wêze soest foar de ferlossing oant de ein fan de
ierde.98 |
99 Just. M. Dial. 62 |
51. Hjir sjocht men allerearst, dat de Soan fan God al bestie,
út it feit dat de Heit mei Him praat, en Him, ear't Hy berne wie, al
iepenbierre oan minsken 99:
en dernei, dat Hy needsaaklik
berne wurde moast as minske tusken de minsken; en dat de selde God Him
foarmet fan ôf de memmeskurte,
dat wol sizze dat Hy berne wurde soe fan de Geast fan God, en dat Hy de
Hear is fan alle minsken, en de ferlosser
fan dy't yn Him leauwe, sawol Joaden as oaren. Want it folk fan de
Joaden wurdt Israel neamd yn it Hebriuwsk,
nei harren stamheit Jacob, dy't de earste wie dy't Israel neamd waard,
en alle oare folken neamd Hy de heidens.
En dat de Soan fan de Heit Himsels in slaaf (tsjinner) neamd, dat is
fanwege syn ûndergeskiktens oan de
Heit; want ek ûnder de minsken is elke soan in tsjinner fan syn heit. |
52. Dat Christus by de Heit is, wylst Hy de Soan fan God is foar de
hiele wrâld; en hoewol Hy by de Heit is, ek tichtby en nau ferbûn is
mei de minsken en de Kening is fan
alles, omdat de Heit alle dingen oan Him ûnderwurpen hat; en de
Ferlosser is fan dy't yn Him leauwe, dat
binne de dingen dy't de Skriften ferklearje. Want it past net en is ûnmooglik, om alle skriftplakken hjir op 'e rige op te neamen; en fan dizzen meisto de oaren ek begripe, dy't op in selde manier útsprutsen binne, leauwend yn Kristus, en sykjend om ferstân en wysheid fan God, om te begripen wat sein is troch de profeten. | |
100 Jes. 7:14,15 101 Jes.61:1 |
53. En dat dizze Kristus, dy't by de Heit wie, omdat Hy it Wurd fan de
Heit wie, dêrnei fleis wurde soe en minske en it preses fan de berte
ûndergean soe en út in
faam berne wurde en by de minsken wenje soe, dat ferkundige de Heit fan
it Al oer Syn fleiswurding ---- Jesaja sei it sa: Dêrom sil God sels
jim in teken jaan; sjoch, in
faam sil swier wurde en in soan krije, en jim sille him Emanuel neame:
bûter en hunig sil er ite; foar dat hy it kwea
kent of kiest, kiest hy it goede: want foardat it bern wist fan goed of
kwea, fersmiet it it kwea en keas it goede 100. Sa
ferkundige hy Syn berte út in faam; en dat Hy in echt minske wie
ferklearre Hy fan te foaren troch te iten; en ek
omdat Hy Him it bern neamd; en fierder troch Him in namme te jaan, want
dat is it gebrûk foar ien dy't
berne is. En dy namme is twaliddich, yn it Hebrieuwsk Messias Jezus, en
yn uzes (latyn) Kristus Ferlosser. En dy
twa nammen binne nammen foar wurken dy't werkelik dien binne. Want Hy
waard Kristus (salfling) neamd omdat
de Heit troch Him alle dingen salve en fersierde; en omdat Hy by Syn
kommen as minske salve wie mei de Geast
fan God, Syn Heit. Want troch Jesaja seit Hy ek fan Himsels: de Geast
fan God rêst op my; dêrom
hat Hy my salve om goed nijs te ferkundigjen oan de earmen 101. En Hy waard Ferlosser neamd, omdat Hy de boarne fan ferlossing waard foar al dyjingen dy't by syn libbenstiid troch Him ferlost waarden fan sykte en dea, en foar dyselden dy't nei dy tiid yn Him leauden as de bewurker fan de kommende en ivige ferlossing. |
102 Mat. 1:23; mooglik is it as in beswarrende útrop bedoeld 103 Jes. 7:14 104 Just.M. Ap. 1,47;Dial. 118 105 Jes. 66:7 106 It feroarjen soan yn bern liket in fersin,mar Just.M Ap. 1,35;sj.§ 56; Jes. 9:6 |
54. Om dy reden dus is Hy de ferlosser. No, Emanuel dat wurdt oerset as
'God is mei jimme'; of as in bemoedigjende útrop fan de profeet
lykas:'God sil mei ús
wêze'!102,
yn
oerienstimming dêrmei is it de útlis en it dúdlik meitjen fan de
oankundige goede berjochten. Want sjoch Hy
seit, de faam sil swier wurde en in soan krije103; en dy sil,
hoewol Hy
God is, by ús wêze. En, as al
mei al wol fernuvere oer dizze dingen 104,
ferkundiget hy yn ferbân mei dizze takomstige dingen: God sil by ús
wêze. En nochris seit dyselde profeet ek yn ferbân mei Syn berte op in
oar plak: Foardat hja weeën krige hat hja berne, foardat de fleagen
kamen, is sy ûntkaam en ferlost fan in soan 105.
Dêrmei toant hy oan dat Syn berte fan in faam ûnfoarsjoens en
ûnferwachte wie. En nochris seit deselde profeet: In soan is ús berne,
in bern is
ús jûn; en syn namme is Wûnderlike Riedsman, Machtige God.106 |
107 Gen. 1:26 |
55 Hy neamt Him Wûnderlike Riedsman, en bedoeld fan de Heit:
dêr't mei ferklearre wurdt dat de Heit alle dingen tegearre mei Him
docht, sa as it stiet yn it earste boek fan
Mozes dat as titel Genesis hat: En God sei: Lit ús minsken meitsje nei
ús byld en likenis107.
Want
dêr op dat plak sjocht men dat de Heit sprekt tsjin de Soan, de
Wûnderlike Riedsman fan de Heit. Boppedat is Hy ek ús
Riedsman dy't ús ried jout, net twingend as God, hoewol't Hy de
Machtige God is, as Hy oanriedend seit dat wy de
ûnkunde ferjitte en wysheid winne soenen, en de dwaling ferlitte en ta
de wierheid komme soenen, en de ferdjerlikens
fuort dwaan om de ûnferdjerlikens te krijen. |
108 Jes. 9: 5,6 109 Bedoeld is faaks fan de 'ferriisde', de opstiene Kristus |
56 En nochris seit Jesaja: En hja soenen wolle dat hja troch it fjoer
fertard wienen; want in bern is ús berne, en in soan is ús jûn, en de
hearskippij is op syn skouders, en
syn namme is Ingel fan grutte rie. Want Ik sil frede bringe oer de
riders, en frede en sûnens foar him. Grut is syn
hearskippij, en der sil gjin ein wêze oan syn frede, op de troan fan
David en op syn keningskip, om te befoarderjen en te
folmeitsjen, te helpen en te ûndernimmen, yn rjochtfeardigens en
oardiel, fan no ôf en foar ivich108.
Want
dêrmei wurdt de Soan fan God oankundige sawol as krekt berne of as
ivige Kening. Mar, "hja soenen wolle dat hja troch it fjoer fertard
wienen", dat
wurdt sein fan dyselden dy't net yn Him leauwe, en dy't Him alles
oandien hawwe dat hja Him oandienen; want hja sille
yn it oardiel sizze: Hoefolle better hie it net west dat wy mei fjoer
ferbaarnd wienen ear't de Soan fan God berne
wie, as dat wy doe't Hy berne wie net yn Him leaud hawwe. Want foar
dyselden dy't stoarn binne ear't Kristus ferskynde is der
hoop, dat hja yn it oardiel fan de opstiene frijspraak krije sille 109,
krekt
as sokken dy't God eare hawwe en
yn rjochtfeardigens stoarn binne en dy't de Geast fan God yn har
hienen, lykas de patriargen en de profeten en
de rjochtfeardige minsken, want foar dy't nei Kristus ferskining net yn
Him leauden, is der yn it oardiel wraak
sûnder meilijen. No en yn dit: 'Waans heerskippij is op syn skouder"
dêryn wurdt
figuerlik it krús bedoeld dêr't Hy oan spikere waard. Want dat wat in
mislediging wie en is foar Him, en om Syn saak
ek foar ús, ja datselde krús neamd hy, Syn heerskippij, omdat it it
teken is fan Syn Keninskip. En 'Ingel fan grutte rie' dat is Hy fan de
Heit dy't Hy
ús iepenbierre hat. |
110 Gen. 49:10,11 111 Ps. 104:15; Jes. 7:14; 11:10; 35:10;Num. 24:7 |
57. Dat de Soan fan God berne wurde soe, en hoe dat Hy berne waard, en
dat Hy blike soe de Kristus te wêzen, dat is, troch dat wat hjir foar
sein is, no wol dúdlik dat
dat fan te foaren troch de profeten bekend makke is. En dêr komt noch
by, yn wat lân en tusken wat minsken Hy berne wurde soe
en ferskine, dat wie ek al fan te foaren oankundige mei wurden lykas
dizze: Mozes seit it yn Genesis sa: It sil
Juda nea oan in foarst ûntbrekke, noch oan in lieder út syn ljiske,
oant Hy komt foar wa't it weilein is en
Hy sil de ferwachting wêze fan de heidens; Hy sil syn klean waskje yn
wyn, en syn klaaiing yn it bloed fan de
drúf 110. No, Juda dat wie de foarfaar fan de Joaden, de soan fan Jacob; dêr't sy ek de namme fan krige hawwe. En it ûntbriek har net oan in foarst en in lieder, oant it kommen fan de Kristus. Mar fan de tiid fan Syn kommen ôf, wie de macht fan de pylkkoker brutsen en it lan fan de Joaden wie ûnderwurpen oan de Romeinen en hja hienen net langer in foarst of in kening fan harsels. Want Hy wie kaam foar wa't in keninkryk yn de himel weilein is; dy't ek syn klean wosk yn wyn en syn klaaiing yn it bloed fan de drúf. Syn klean en Syn klaaiing, dat binne dyjingen dy't yn Him leauwe, dy't hy ek wosken hat en ferlost troch Syn bloed. En Syn bloed wurdt sein is it bloed fan de drúf; want sa as it bloed fan de drúf net troch de minske makke wurdt mar troch God, en dyselden dy't it drinke bliid makket, sa is ek Syn fleis en bloed net troch minsken makke mar troch God. God sels joech it teken fan de faam, lykas ek Emanuel fan in faam wie, dy't ek bliid makket dy't fan Him drinke, dat wol sizze, dy't Syn Geast ûntfange, ja sels mei ivich duorjende bliidskip. Dêrom is Hy ek de ferwachting fan de heidenen, fan dy't op Him hoopje, want wy ferwachtsje fan Him dat Hy it keninkryk wer oprjochtsje sil 111. |
112 Just. M. Dial. 106 13 Mat. 2: 1-9 114 Protoevan. f. Jacobus; ûnfolsl. evang.f. Matteus side 30 [de stjer kaam en stie boppe de holle fan it bern] | 58 En nochris seit Mozes: Der sil in stjer opkomme út Jacob en
in lieder sil opkomme út Israel 112;
en dat lit noch dúdliker sjen dat de ferfulling fan syn kommen yn it
fleis by de
Joaden wêze sil. En Hy waard berne út Jacob en yn de stam fan Juda, en
kommend út de himel, naam Hy de
fersoarging fan de ferfulling op him, want de stjer ferskynde oan de
himel. En mei lieder bedoelt hy in kening, want Hy is de Kening fan alle ferlosten. En by syn berte ferskynde de stjer oan de Magiers, dy't yn it easten wennen 113 en dêrút makken dy op dat de Kristus berne wie; en laat troch de stjer kamen hja yn Judea, oant de stjer yn Betlehem kaam, dêr't de Kristus berne wie en it hûs yn gie, dêr't it bern yn doeken bewuolle lei en stie boppe Syn holle 114, dêrmei ferklearjend oan de Magiers dat dit de Soan fan God wie, de Kristus. |
115 Jes 11:1-10 |
59 Boppedat seit Jesaja sels wat fierder: En der sil in leat opsjitte
út de woartels fan Isai, en in blom sil út syn woartel te foarskyn
komme. En de Geast fan God sil op him rêste,
de geast fan wysheid en ferstân, de geast fan ried en macht, de geast
fan kennis en godsfrucht, de geast fan freze
foar God sil him ferfulle. Hy sil net oardielje neffens publike miening
en net bestraffe neffens hearren en sizzen, mar
hy sil de dimmene neffens rjocht oardielje en de dimmenen fan de ierde
genedich wêze. En hy sil de
ierde slaan mei it wurd fan syn mûle, en mei de adem fan syn lippen sil
hy de goddeleaze ferslaan. En om syn mul sil
hy gurde wêze mei gerjochtichheid en om syn nieren mei wierheid. En de
wolf sil weidzje mei it laam, en de
panter mei it bern, en it keal en de liuw sille tegearre weidzje, en in
tatebern sil de hân stekke yn in
njirre hoale, en yn in nêst jonge njirren, en hja sille him neat dwaan.
En dy deis sil der in woartel fan Isai wêze en dy
sil fan wegen komme om de heidens te bestjoeren, op him sille de
heidenen hoopje, en syn opkommen sil mei
eare wêze 115. Mei deze wurden jout hy dus oan dat Hy berne wurde soe fan har dy't út it geslacht fan David en fan Abraham wie. Want Isai wie in neikommeling fan Abraham en de heit fan David en de Faam dy't swier wie fan de Kristus stamde ôf fan David. No en dan oer de leat of roede, dat is hjirom, ek Mozes toande mei in stôk de machtige tekens oan Pharao en ek by oare minsken is in stôk (in septer) in teken fan hearskippij.En mei blom bedoeld hy Syn fleis dat opbloeide út de Geast, sa as we al earder sein hawwe. |
60. No, hy sil net oardielje neffens de publike miening, en net neffens
hearren en sizzen sil hy bestraffe, mar hy sil de dimmene neffens
rjocht oardielje, en sil de ienfâldigen
fan de
ierde barmhertigens betoane. Dêrmei stelt en ferklearret hy safolleste
mear syn godheid. Want te oardieljen
sûnder oansjen fan persoan of partij, en net om de hegerein te
begeunstigjen, mar de dimmenen in weardige en lykweardige
behandeling te bieden, dat komt oerien mei de hichte, ja de top fan de
rjochtfeardigens fan God: Want God
wurdt
net beynfloede of oandien as allinne troch de rjochtfeardige. Ek om
barmhertigens te toanen is yn it
bysûndere in eigenskip fan God, dy't troch genede rêde kin.
En Hy
sil de ierde slaan mei it Wurd, en ferslacht de godeleaze mei it
Wurd allinne. Dat heard ek by God dy't alle dingen wurket troch it
Wurd. En mei it sizzen: Hy sil gurde wêze om syn mul mei
rjochtfeardigens en mei wierheid om syn lea; ferklearret Hy syn
minslike foarm en oansjen en Syn alles te boppe geande
rjochtfeardigens. | |
61. No dan, oer de ienheid, de ienriedigens en frede fan de bisten fan
ferskate soarte, dy't fan natoer fijannich tsjininoar oer steane, sizze
de Alden dat dat yn wierheid sa wêze
sil by de komst fan Kristus as Hy oer alles hearskje sil. Want Hy
kundiget mei dit symbool yn it foar al oan, it
gearkommen yn frede en ienriedigens yn de namme fan Kristus, fan
minsken fan ferskillend soart en ras mar fan
likense ynstelling. Want as hja sa ferienige binne, sille hja de
rjochtfeardigen, dy't ferlike wurde mei keallen en
lamkes en bern en tatebern, gjin kwea mear dwaan. Hja dy't yn earder
tiden, troch harren rôfsucht, yn har
dwaan en litten wienen as wylde bisten, sawol manlju as froulju, sa
bot, dat guon fan har wienen as wolven en liuwen,
dy't de swakken ferskuorden en fochten mei har gelikens, en de froulju
as panters en njirren, dy't faaks har
leafsten fermoarden mei deadlik fergif, omreden fan hertstochtlike
begearte; mar no gearkaam yn ien namme,
hawwe hja rjochtfeardige manieren oannaam, en troch de genede fan God
harren wylde ûnbedimme natoer
feroare. En soks bart no al, want guon dy't fan tefoaren úterst
ûndogens wienen, sa dat hja foar gjin
inkel godleas bedriuw tebek skrokken, en dy't fan Kristus heard hawwe
en yn Him leauden, binne sa gau as hja leauden
omkeard. Dy dogge no harren bêst yn alles útnimmend rjochtfeardich te
wêzen; sa grut is de feroaring
dy't it leauwen yn Kristus as de Soan fan God bewurket yn dy't yn Him
leauwe. En hy seit: Hy komt oerein om de heidenen te regearen, want Hy moat stjerre en wer opstean en beliden en leaud wurde as Soan fan God en Kening. En dêrom seit hy: En Syn opstanding sil eare wêze, dat wol sizze 'oerwinning', want Hy sil as God ferhearlike wurde as Hy opstien is. | |
116 Amos 9:11 117 Wysheid 9: 15;2Kor.5:1-7 |
62. Dêrom seit de profeet nochris: Dy deis sil ik de ferfallen
tabernakel fan David wer oprjochtsje
116.
Dat is it lichem fan Kristus, dat, sa as we al earder sein hawwe, berne
is
út David, en dat hy dúdlik ferklearret, dat nei syn dea út de dea
ferrize sil, want it lichem wurdt in tabernakel
neamd 117
en mei dizze wurden
wol hy sizze dat Hy, dy't neffens it fleis fan it geslacht fan David
is, de Kristus de Soan fan
God wêze sil, en dat Hy stjerre sil en dan wer opstean, en dat Hy fan
oansjen in minske is, mar nei Syn krêft
God; en dat Hysels as de ienige wurker fan gerjochtichheid, de Rjochter
foar de wrâld wêze sil
en de
Ferlosser. Al dizze dingen ferklearret de Skrift. |
118 Micha 5:1; Mat. 2:6; Irenaeus liket hjir wurden út Mateus te brûken! Lykas Justin. Ap.1,34,Dial. 78 |
63. En ek de profeet Micha sprekt fan it plak der't de Kristus berne
wurde soe, dat dat barre soe yn Bethlehem yn Judea, mei te sizzen: En
do Bethlehem yn Judea, bisto de lytste
ûnder de foarsten fan Juda? Want út dy sil in foarst opstean dy't myn
folk Israel liede sil 118. En Bethlehem is it berteplak fan David; dus net allinne mei it each op de Faam dy't him berne, mar ek mei it each op syn berte yn Bethlehem it berteplak fan David, is Hy fan Davids neiteam. |
119 Ps 132:10-12 |
64 En nochris seit David dat de Kristus út syn neiteam berne
wurde sil, mei dizze wurden: Kear it antlit fan dyn Kristus
net ôf om David myn tsjinstfeints
wil: De Hear hat oan David swart en Hy sil him net teloarstelle:
Fan de frucht fan dyn lichem sil ik op dyn troan
sette, as dyn bern har hâlde sille oan Myn ferbûn en Myn
tsjûgenissen, dy't Ik mei harren oerienkaam bin en mei har
soannen foar ivich 119.
Mar net ien fan Davids soannen regearre foar ivich, en syn keninkryk wie ek net ivich, want it gie ferlern. Mar de kening dy't oan David berne wurde soe, dat is de Kristus. Al dizze tsjûgenissen ferklearje yn dúdlike taal syn ôfkomst neffens it fleis, en it folk en it plak dêr't hy berne wurde soe; sa dat net ien sykje hoecht by de heidens of oars earne om it berteplak fan de Soan fan God, as yn Bethlehem yn Judea, út de neiteam fan Abraham en fan David. |
120 Jes. 62:11;Sach. 9:9; Mat. 21:5; en wer brûkt hy de wurden fan Mateus. |
65. En de manier fan syn kommen yn Jeruzalim, dat de haadstêd fan
Judea wie, dêr't ek syn troan wie en de timpel fan God, dat foarseit de
profeet Jesaja: Siz tsjin de Dochter
fan
Sion: Sjoch dyn kening komt nei dy ta, myld en hy ryd op in ezel, op in
ezels fôle 120.
Want sa kaam Hy yn
Jeruzalim, sittend op in jonge ezel en de kloften folk bestruiden de
wei en spraten dêr har klean op út. En mei
de Dochter fan Sion bedoelt hy Jeruzalim. |
66. Dus dat de Soan fan God berne wurde soe, en op hokker manier, en
wer't hy berne wurde soe, en dat de Kristus de ienige en ivige Kening
is, dat hawwe de profeten al
oankundige. En nochris, hja ha fan te foaren oer Him ferteld, hoe Hy as minske, de minsken better meitsje soe dy't Hy better makke, en de deaden wer libben meitsje, dy't hy wer opwekke, en dat Hy hate wurde soe en minachte en lijen ûnderfine soe en deamakke en krusige wurde, krekt sa as Hy hate, ferachte en deamakke is. | |
121 Jes 53:4;Mat. 8:17; mar hjir is Jesaja brûkt 122 Jes 29:18 123 Jes. 35:3-6 124 Jes 26:19 |
67. Lit ús it hjir no ris hawwe oer Syn genêzings. Jesaja
sei it sa: Hy naam ús swakheden op Him en droech ús sykten121. Dat wol sizze:
Hy sil
nimme en drage. Want der binne stikken
dêr't de Geast fan God troch de profeten sprekt oer dingen dy't noch
komme moatte as oft hja al bard wienen.
Want dat wat troch God útsprutsen en begrepen is as fêsteld om barre te
sillen, wurdt rekkene as wie
it al bard; en de Geast dy de tiid achtslacht en sjocht wêryn't de
dingen fan de professije ferfuld binne,
brûkt wurden der neffens. En oer de soarte fan genêzing sil hy dus sa opmerke, en sizze: dy deis sil de dôve de wurden fan it boek hearre, en yn tsjuster en damp sille de eagen fan de bline sjen 122. En dyselde seit nochris: Wês sterk jimme slappe hannen en triljende knibbels, ha moed jimme dy't bang binne. Wês sterk, wês net bang. Sjoch ús God sil it oardiel útsprekke; Hy sil komme en ús rêde. Dan sille de eagen fan de blinen iepene wurde, en de earen fan de dôven sille hearre, dan sil de lamme man springe as in hart, en de tonge fan de stammerders sil feardich makke wurde 123. En oer dat de deaden opwekke wurde sille seit hy: De deaden sille ferrize, en hja dy't yn de grêven binne sille opstean 124. En der sil leaud wurde dat Hy de Soan fan God is, omdat Hy al dizze dingen docht. |
125 Jes. 53:1-5; en mooglik Ps 38:8,9 126 Jes 1:5? 127 Kleilieten 3:30 |
68. En Hy sil ferachte wurde en martele en as lêste deamakke.
Jesaja foarseit it sa: Sjoch, myn soan sil begrepen wurde en ferhege
wurde en tige ferhearlike. En in protte sille fersteld
stean
oer dy, omdat dyn stal as minske wêze sil sûnder hearlikheid. En folle
folken sille ferwûndere
wêze en keningen sille har stil hâlde, want hja, oan wa't
neat ferkundige wie, sille Him sjen en hja, dy't neat heard hienen,
sille
oandachtich harkje. Hear, wa hat ús sizzen leaud? En oan wa is de macht
fan de Hear iepenbierre? Want wy seagen
Him as in bern; en as in stekje yn in toarre grûn; en der is oan Him
noch foarm noch gloarje en wy
seagen dat der oan Him gjin stal of skjintme wie en dat syn persoan
sûnder eare wie, minder as dat fan oare minsken,
in man yn piniging en wend om pine te fernearen; want syn gesicht wie
ôfkeard, hy wie ûnteare en
in man fan neat makke. Mar hy droech ús sûnden en troch ús skuld litte
Hy pine; en wy rekkenen dat it Syn pine en
lijen en marteling wie. Mar Hy wie ferwûne om ús ûngerjochtichheden, en
waard martele foar ús sûnden.
De lêst foar ús frede wie op Him, en troch syn strimen binne
wy wêr better wurden 125.
Mei dizze wurden waard ferklearre dat Hy
martele wurde soe; sa as David ek sei: En ik waard martele. No, David
is nea martele, mar Kristus wol, doe't it
befel jûn wie dat er krusige wurde soe. En nochris seit Syn Wurd troch
Jesaja: Ik bea myn rêch om te
giseljen, en myn wangen om te slaan; en ik kearde myn gesicht net ôf út
skamte foar bespuiing 126.
En de
profeet Jeremia seit itselde sa: Hy sil syn wang keare nei dy't him
slacht, en sil oerladen wurde mei ferwiten 127. En al dy dingen
hat de
Kristus ûndergien. |
128 Jes. 53:5,6,7 |
69. En dan folget yn Jesaja dit: Troch syn slaggen binne wy wer
better wurden. En wy dwaalden as skiep; in minske dwaalt fan Syn wei
ôf: en de Hear offere Him op foar ús
dwalings. Dêr blykt dúdlik út, dat dy dingen troch it wollen fan de
Heit Him oerkamen, foar ús ferlossing. En dan seit
hy: En yn syn lijen die hy de mûle net iepen; hy waard as in skiep nei
de slachtbank brocht , as in laam dat stom is
foar de skearder 128.
Sjoch hjir
hoe Hy ferklearret út eigen frije wil te kommen ta de dea. En as de
profeet seit: yn syn fernedering is him it oardiel
ûntnommen, tsjut hy hjirmei it soarte fan syn fernedering oan, it
ûntnimmen fan it oardiel paste by de djippens
fan de fernedering. En dat weinimmen fan it oardiel is foar guon ta
ferlossing en foar oaren ta piniging en
ferneatiging. Want men kin eat foar immen weinimme en eat fan immen
ôfnimme. Sa ek mei it oardiel: foar
dyselde foar wa't it weinommen is, dy hawwe dat ta piniging en
ferneatiging, mar dyjingen fan wa't it
ôfnommen is, dy wurde dêrtroch rêden. No, hja dy't Him krusigen namen
dat oardiel op harsels, en doe't hja
dat dienen leauden hja net yn Him, want troch dat oardiel dat hja op
harsels naam hawwe, sille hja ferneatige
wurde mei pinigingen. En fan dyjingen dy't yn Him leauwe is it oardiel
weinommen, hja binne net langer ûnder
it oardiel. En dat oardiel is it, dat troch fjoer de ûndergong wêze sil
fan de ûnleauwigen en de ein
fan de wrâld. |
129 Jes 53:8 | 70. En wa sil syn ôfstamming útlizze?129
Dit waard sein om
ús te warskôgjen, dat wy net út benaudens foar syn fijannen en de smaad
fan syn lijen, Him minachtsje soenen as in sljocht
en ferachtelik minske. Want Hy dy't dit alles ûndergie hat in
ûnferklearbere ôfstamming; want
mei 'geslacht' bedoeld Hy hjir ôfkomst; want it is ûnferklearber en
ûnútspreklik wa't Syn Heit is. Wit
dêrom dat dit de ôfstamming is fan Him dy't al dizze dingen ûndergie;
en minachtsje Him net om dat lijen dat Hy doelbewust
foar dyn saak ûndergie, mar ha ûntsach foar Him om Syn heech komôf. |
130 Kleilieten 4:20 131 Hand. 5:15, dêr wurdt dit sein fan Petrus. |
71 En op in oar plak seit Jesaja: De adem fan ús mûle,
Christus de Hear 130,
en hoe't
Hy yn har strikken fallen is, hy dêr't wy fan tochten dat wy yn syn
skaad libjen soenen tusken de
folken. Omdat de Skrift út de Geast fan God is ferkundige hja, dat de
Kristus in man fan lijen wurde soe, en hja is,
om sa mar te sizzen, ferheard en fersteld fan Syn lijen, dat Hy op sa'n
manier lijen ûndergean soe, yn waans
skaad wy tochten libje te sillen. En mei dat skaad bedoeld hy syn
lichem. Want sa as in skaad foarme wurdt troch in
lichem, sa waard ek Kristus lichem foarme troch Syn Geast. En fierder
jout hy mei dat skaad de fernedering en
ferachtlikens fan Syn lichem oan. Want sa as it skaad fan in lichem,
dat rjochtop stiet, op 'e grûn leit en
fertrape wurdt, sa lei ek it lichem fan Kristus by Syn lijen op 'e grûn
en waard yndie fertrape. En hy neamd ek it lichem fan Kristus in skaad,
omdat de Geast it
oerskade en it om samar te sizzen mei hearlikheid bediek. Boppedat,
fakentiden as de Hear foarby kaam leinen
hja de minsken dy't siik wienen by de wei lâns, en op wa't ek mar Syn
skaad foel, dy waard better
makke 131. |
132 Jes. 57:1,2 133 Justin. Ap. 48; Dial. 110 134 Ps. 21:4,5 |
72. En wer seit dyselde profeet sa oer it lijen fan de Kristus: Sjoch
hoe't de rjochtfeardige ferneatige wurdt en gjin minske lûkt it him
oan; en de rjochtfeardigen wurde weinaam,
en net ien dy't it begriep. Want de rjochtfeardige sil foar it antlit
fan de ûngerjochtichheid
weinaam wurde; syn begraffenis sil yn frede wêze, want hy sil weinaam
wurde út harren fermidden 132. En wa oars is werkelik rjochtfeardich as de Soan fan God, dy't rjochtfeardiget en folslein makket dy't yn Him leauwe en dy't, lyk as Hy, ferfolge wurde en deamakke 133? En mei it sizzen: Syn begraffenis sil yn Frede wêze, ferkundiget hy hoe Hy stoar foar ús ferlossing, want it is de frede fan de ferlossing; en hy ferkundiget ek, dat troch Syn dea, dyselden dy't foar dy tiid fijannen en tsjinstanders fan inoar wienen, ferienige yn it leauwen yn Him, frede hawwe sille mei mekoar, en freonen en beminden wurde sille fanwege harren mienskiplik leauwe yn Him; sa as hja ek wier wurden binne. En mei it sizzen: Hy is út har fermidden weinommen, ferkundiget hy Syn opstean út de dea. Boppedat, omdat Hy net mear ferskynde nei Syn dea en begraffenis, ferklearre de profeet dat Hy nei Syn dea en opstanding ûnstjerlik bliuwe soe, mei te sizzen: Hy frege it libben, en Do joechst it him en lingte fan dagen fan ivichheid oant yn ivichheid 134. No, wat wol dat sizze dat hy seit: Hy frege libben, wylst Hy dochs stjerre moast? Wol, hy foarseit Syn opstanding út de dea, en dat Hy as Hy opstien is ûnstjerlik wêze sil. Want Hy kriich sawol it libben, dat Hy ferrize soe, as lingte fan dagen, dat Hy foar ivich en altyd ûnfergonklik wêze soe. |
135 Ps. 3:6 |
73. En David seit ek noch oer de dea en opstanding fan Kristus: Ik
joech my del en slepte; ik waard wekker want de Hear stie my by 135. David sei
dat net fan himsels, want hy is net
opstien út de dea; mar de Geast fan Kristus, dy't ek troch de profeten
oer him spriek, dy seit hjir troch David: Ik joech
my del en slepte, ik waard wekker want de Hear stie my by. Mei sliepe
bedoelt hy hjir dea wêze, want Hy is
wer opstien. |
136 Ps 2:1 137 Pilatus wie procurator fan 27-37, Claudius waard keizer yn 42, dit kloppet dus histoarysk net? Mar Justinus en Irenaeus wienen fan miening dat Jezus tusken de 40 en 50 jier wurden wie! sjoch Joh. 8:57; Hand 4:25 |
74 En nochris seit David dit oer it lijen fan Kristus: Wer meitsje de
heidens har drok om en betinke de folken dingen fan neat? De keningen
op ierde meitsje har op en de foarsten
spanne gear, tsjin de Heare en syn Salfling 136.Want Herodus de
kening fan de Joaden en Pontius Pilatus de
procurator fan Claudius Ceasar, spanden gear en feroardielen him om
krúsige te wurden 137.
Want Herodus wie
bang, dat Hy as in ierdske kening him mooglik út syn keninkryk
ferdriuwe soe. En Pilatus waard tsjin
syn wollen troch Herodus en de Joaden ûnder druk set om Him oer te
leverjen ta de dea:( want Hja drigen him) dat as
hy dat net die, hy hannelje soe tsjin it belang fan de keizer troch
immen los te litten dy't kening neamd waard. |
138 Ps. 89:39-41 |
75. En fierder seit dyselde profeet oer it lijen fan Kristus: Do hast
ús ferdreaun en ferachte en Do hast dyn salfling fersmiten. Do hast it
ferbûn mei dyn tsjinstfeint
ferbrutsen, syn hillichdom tsjin de grûn smiten. Do hast syn fredingen
omsmiten en syn stinzen skodzje litten138.
De foarby
gongers hawwe him plondere, hy waard ta spot foar syn buorlju. Do hast
de rjochterhân fan syn ferdrukkers
sterk makke, do hast makke dat syn fijannen de gek mei him hienen. Do
hast de help fan syn swurd weinommen en hast him net
bystien yn de striid. Do hast de suverens fan him weinommen en him
tsjin'e grûn smiten, Do hast
syn troan omsmiten. Do hast syn libbens dagen ferkoarte en hast skamte
oer him útstoart. Dat Hy dizze dingen ûndergean soe en dat ek noch
troch it wollen
fan de Heit, dat ferklearre hy hjir iepenlik, want troch it wollen fan
de Heit moast Hy dit lijen trochmeitsje. |
139 Sach. 13:7 | 76. En Sacharja sei it sa: Swurd, oerein tsjin myn hoeder, en tsjin de
man dy't myn maat is. Slach de hoeder dea en de skiep sille ferstruid
wurde139. En
dat barde
doe't Hy troch de Joaden finzen naam waard, want alle learlingen lieten
Him yn 'e steek, bang dat hja mei
Him
stjerre soenen. Want hja leauden noch net fêst yn Him, oant hja seagen
dat Hy opstien wie út de
dea. |
140 Dy tolve profeten binne de lytse profeten fan Hosea oant Maleachy.Hos.10:6 oer it keal fan Bet-Awen. |
77. En yn de Tolve Profeten seit hy 140:
En hja bûnen him en
brochten him as in geskink nei de kening. Want Pontius Pilatus wie de
bestjoerder fan Judea en hie oant doe ta spul
mei Herodus de kening fan de Joaden. Mar doe't Kristus bûn foar Pilatus
brocht waard, stjoerde dy him nei
Herodus en joech opdracht him te freegjen, om wissichheid te krijen,
wat dy syn winsk wie oangeande Him, en makke sa
fan Kristus in geskikte gelegenheid om him mei de kening te
fermoedsoenjen. |
141 Neffens Justinus Dial. 72 in tekst dy't de joaden út Jeremia skrabbe hienen. |
78. En Jeremia ferkundiget Syn dea en ôfdaling yn it deaderyk,
mei te sizzen: En de Hear, de Hillige fan Israel, tocht oan Syn deaden,
dy't tefoaren slepten yn it stof fan de ierde, en
hy kaam del ta harren om it boatskip fan de rêding te bringen en harren
te ferlossen 141. Op dat plak jout hy ek de reden fan syn dea, want syn ôfdaling yn it deaderyk wie de ferlossing fan dy't ferstoarn wienen. |
142 Jes. 65:2; Barn. 12,4. Justin. Ap. 1,35 143 Ps. 22:6 144 Ps 22:14,16,17,20; Ps 119:120 145 Deut. 28:66 |
79. En nochris seit Jesaja oer syn krús: Ik ha de hiele dei myn
hannen útstutsen nei in oerhearrich en dwars folk. Want dat is in
oantsjutting fan it krús
142. En noch dúdliker seit David: Hûnen hawwe my omsingele, in binde dogenieten kaam oer my gear. Hja trochboarren myn hannen en myn fuotten 143. En nochris seit hy: Myn hert raande as waaks yn myn lichem, en hja skuorden myn bonken útinoar. En nochris seit hy: Sparje myn siel foar it swurd en myn fleis foar de spikers, want in binde dogenieten is tsjin my opstien 144. Yn dizze wurden tsjut hy dúdlik en klear oan dat hy krúsige wurde soe. En Mozes seit itselde tsjin it folk sa: En dyn libben sil dy foar eagen hingje, en do silst foar dyn libben eangje by nacht en by dei 145. |
146 Ps 22:17 147 Joh. 19:23,24 |
80. En David seit ek noch: Hja sjogge op my del, hja ferdiele myn klean
ûnder inoar, en smite it lot oer myn klaaiing 146. Want by de
krúsiging ha de soldaten syn klean
ferparte troch it te ferskuorren, mar syn mantel, dy't út ienstik weefd
wie, dêr lotten se om en dy't it won soe him
krije147. |
148 Mat. 27:9 ; Sach. 11:13; 149 Mat. 16:15 |
81 En nochris seit de profeet Jeremia: En hja namen de tritich
sulverstikken, de priis dêr't hy foar ferkocht wie, dy't hja kocht
hienen fan de bern fan Israel, en hja joegen dy foar it
fjild fan de pottebakker, sa as de Hear tsjin my sein hie 148. Want Judas,
ien fan Kristus learlingen, hie oerlein mei de Joaden,
doe't hy seach dat se Him dea hawwe woenen, omdat Hy him beskrobbe hie,
en hy wie it mei har iens wurden en hy naam
tritich provinsjale stoaters fan harren oan en ferrette Kristus oan
harren 149,
en doe't hy spyt krige fan wat hy
dien hie, joech hy it jild wêrom oan de bestjoerders fan de Joaden en
ferhong himsels. Mar hja doarsten it net
yn de skatkiste te dwaan omdat it bloedjild wie. En dêrom kochten hja
der in stik lân foar fan in
pottebakker, foar in begraafplak foar frjemdlingen. |
150 Mat 27:34;Joh. 19:29; Ps 69:21 |
82. En by Syn krusiging, doe't Hy frege om drinken, joegen hja Him
jittik mongen mei galle. En dat wie foarsein troch David: Hja joegen
galle ta myn fleis en foar myn toarst joegen
hja my jittik te drinken 150. |
151 Ps 68:17 152 Ef. 4:8 |
83. En dat Hy opstien út de dea, opfarre soe nei de himel, dat
seit David sa: Tsientûzenen binne de striidweinen fan God, en tûzenen
de ruters, de Hear is yn har fermidden yn
Sinai yn Syn hillichdom 151.
Hy
is opfearn, kriichsfinzenen fierde Hy mei. Jeften ûntfong Hy en joech
Hy oan
de minsken 152.
En mei de
finzenen bedoeld hy de ferneatiging fan de hearskippij fan de fallen
ingels. Want de Hear,
seit hy, stiichde op út Sion. Want op de Oliveberch, tsjinoer
Jeruzalim, sammele Hy Syn leerlingen, neidat Hy
út de dea opstien wie, en lei harren de dingen oangeande it Himelryk
út, en doe seagen hja hoe't Hy
opfear en hja seagen dat de himels iepengienen en Him ûntfongen. |
153 Ps 24:7 154 Ps 24:8; Justin Dial 36; de útlis fan Irenaeus liket op de "Himelfeart fan Jesaja" |
84. En datselde seit David nochris: Heevje jimme poarten op jimme
foarsten; ferhef jimme, jimme ivige doarren en de Kening fan
hearlikheid sil dêrtroch ynkomme
153. Want dy ivige
doarren binne de himels. Mar omdat it Wurd ûnsichtber delkaam wie ta de
skepene dingen, wie Hy net bekend
makke yn Syn delkommen ta harren. Mar omdat it Wurd fleis wurden wie,
wie Hy sichtber by Syn himelfeart; en
doe't de Machten Him seagen, rôpen de legere ingels tsjin dy't op it
útspansel wienen: Heevje op jimme
poarten en ferhef jimme, jimme ivige doarren, dat de Kening fan de
hearlikheid ynkomme mei. En doe't hja harren
ferwûnderen en seinen: Wa is dit? betsjûgen hja dy't Him al earder
sjoen hienen foar de twadde kear: De Hear sterk
en machtich, hy is de Kening fan de hearlikheid 154. |
155 Ps 110:1 156 Ps 19:6 |
85. En opstien út de dea, en ferhege oan de rjochterhân
fan de Heit, wachtet Hy de tiid ôf dy't de Heit bestimd hat foar it
oardiel, as alle fijannen oan Him ûnderwurpen
wêze sille. No, dy fijannen dat binne al dyjingen dy't ôffallich wurden
binne, ingels en aartsingels en machten en troanen, dy't de wierheid
minachte hawwe. En de profeet David sels seit it sa:
De Hear sei tsjim myn Hear, sit oan myn rjochterhân oant ik dyn
fijannen dy ta in fuotbank makke ha 155.
En
dat Hy dêrhinne opfear dêr't Hy weikommen wie; David seit: Fan de ein
fan de himel is syn opgong en oan de oare
ein fan de himel syn ûndergong. En dan tsjut hy it oardiel oan: En der
is neat dat ferburgen is foar syn
gleonens 156. |
157 Jes. 52:7; Rom. 10:15, 158 Jes 2:3 159 Ps 19:4 |
86. As dan de profeten profetearren dat de Soan fan God ferskine soe op
ierde, en ek foarseinen wêre op ierde en hoe en op wat manier Hy Syn
ferskining bekend meitsje soe, en as dan de
Hear al dy professijen op Himsels betriek, dan is ús leauwe goed
fundearre, en dan is de
trochjefte fan de ferkundiging wier: dat wol sizze, it tsjûgenis fan de
apostels, dy't troch de Hear útstjoerd,
yn de hiele wrâld de Soan fan God ferkundigen, dy't kaam om te lijen,
en de ferneatiging en de dea trochstie, en de opstanding
fan it fleis. En dat wy troch de fijanskip tsjin God, dat is de
ûngerjochtichheid, fuort te dwaan, frede hawwe sille mei Him, troch te
dwaan wat Him oanstiet. Dat is ferklearre troch de profeten
mei de wurden: Hoe leaflik binne de fuotten fan harren dy't it boatskip
fan frede bringe en dy't goede tiden
foarsizze 157.
En dat dy út Judea en út Jeruzalim weikomme soenen, dat
ferklearret ús it wurd fan God, dat foar ús de wet is, Jesaja seit it
sa: Want út Sion sil de wet komme, en it wurd fan
de Hear út Jeruzalim158.
En dat hja oer de hiele ierde preekje soenen, David seit: Oer hiel de
ierde giet harren spraak, en harren wurden oant de einen fan de wrâld 159. |
160 Mat 6:7 161 Jes. 10: 25; Rom. 9:28 162 Rom 13: 10 163 Mat. 22:37; Mark. 12:30; Just. Dial 93 |
87. En dat net troch de breedsprakichheid fan de wet, mar troch it
koart kriemen fan it leauwe en de leafde160
de minsken rêden wurde soenen seit Jesaja sa: In wurd beheind en
koart yn gerjochtichheid; want God sil in koart wurd meitsje yn de
hiele wrâld 161.
En dêrom seit de apostel
Paulus: Leafde is de ferfulling fan de wet; want hy dy't God leafhat
hat de wet folbrocht 162.
Boppedat sei de Hear, doe't Him
frege waard wat it earste gebod wie: Do silst de Heare dyn God
leafhawwe mei dyn hiele hert, mei al dyn krêft.
En it twadde dêroan gelyk is: Do silst dyn neiste leafhawwe as dysels.
Oan dy beide geboaden, sei Hy, hinget de
hiele wet en de profeten
163. Sa dan, troch ús leauwe yn Him hat Hy makke dat ús
leafde
ta God en ta de neiste groeide, en hat Hy ús from en rjochtfeardich en
goed makke. En dêrom hat God in koart wurd
makke op 'e ierde yn de wrâld. |
164 Jes. 1:8;2:17 165 Jes 65:15; 166 Jes 63:9 |
88. En dat Hy nei Syn himelfeart boppe alles ferheven wurde soe, en dat
der nimmen wêze sil dy't by Him ferlike of Him gelyk wêze soe, seit
Jesaja sa: Wa is it dy't mei
my yn it oardiel komt? Lit him oerein komme en foar my stean. En wa is
it dy't rjochtfeardige is? Lit him stean neist
de Soan fan de Hear. Wee oer jimme, want jim sille ferslite as âlde
klean, en de mot sil jimme ferfrette.
En alle fleis sil fernedere en ta neat wurde, en de Hear allinne sil
ferhege wurde yn de heechste himel
164. En dat yn it lêst dyselden dy't God tsjinje yn Syn namme rêden wurde sille, seit Jesaja: En dyselden dy't My tsjinje sille mei in nije namme neamd wurde, dy't segene wêze sil op ierde; en hja sille de wiere God heil winskje 165. En dat Hy dy segen troch Himsels ta stân bringe soe, en ús sels ferlosse soe troch Syn eigen bloed, ferklearret Jesaja mei de wurden: Gjin middeler, gjin ingel, mar de Hear sels redde harren, omdat Hy harren leaf hie en harren sparre, hat Hysels harren ferlost 166. |
167 Jes 43:18ff |
89. Dat Hy de ferlosten net werom stjoere soe nei de wet fan Mozes,
(want de wet is troch Kristus ferfuld) mar har libje litte woe yn de
nijens fan it Wurd, troch it leauwe yn de
Soan fan God en de leafde, ferklearret Jesaja en seit: Tink net wêrom
oan de dingen fan alear, en lit de dingen
dy't der yn it begjin wienen net yn jim opkomme. Want sjoch, Ik meitsje
alle dingen nij, dy sille no útsprute en
jim sille se kenne. En Ik sil in wei meitsje yn de wyldernis, en
streamen wetter yn de toarre plakken, en sil myn
útkarden drinke litte, en oan myn folk dat ik útsocht ha myn krêften
sjen litte 167. No, in wyldernis en in toarplak wie yn it begjin de ropping fan de heidens, want it Wurd hie harren net berikt en de Hillige Geast, dy't nije wegen makket fan frommens en rjochtfeardigens, wie harren net te drinken jûn, en dy makket dat rike streamen ûntspringe, dy't de Hillige Geast oer de hiele ierde siedzje, krekt sa't it troch de profeten foarsein wie, dat Hy yn it lêst fan de dagen Syn Geast útstoarte soe oer it antlit fan de ierde. |
168 Rom 7:6 169 Jer. 31:31; Heb. 8:8-10 |
90. Dêrom is ús ropping troch nijens fan de geast, en net
yn de âldens fan de letter
168;
sa as Jeremia foarsei: Sjoch de dei komt seit de Hear, dat ik foar
Israel en foar it hûs fan
Juda it ferbûn fan it testamint folslein meitsje sil dat ik oerienkaam
mei harren ôffaars, de deis dat Ik harren by de
hân krige en harren útlate út it lân fan
Egypte; want hja bleauwen net by dat ferbûn, en Ik seach net nei harren
om,
seit de Hear. Want dit is it ferbûn fan it testamint dat ik slute wol
mei it hûs fan Israel nei dizze dagen, seit de
Hear: Ik sil myn wet yn harren geast lizze en it yn harren hert
skriuwe; en ik sil harren ta in God wêze en hja sille
my ta in folk wêze; en net langer sil elke man syn buorman ûnderwize en
elke man tsjin syn broer sizze: Ken de
Heare. Want hja sille allegearre my kenne fan de lytste ta de grutste.
Want ik sil ferjaan en genedich wêze oer de
sûnden fan harren ûngerjochtichheden, en harren sûnde sil ik net mear
oan tinke.169
|
170 Jes. 17:7f |
91. En dat dizze beloften de ropping fan de heidens ynhâlde, foar
wa't in Nij Testamint iepene wie, seit Jesaja sa: Sa seit de God fan
Israel: Yn dy dagen sil in minske hoopje op syn
Skepper, en syn eagen sille de Hillige fan Israel sjen, en hja sille
har hoop net mear stelle op alters, of op wat
hja sels mei eigen hannen makke hawwe.170 Want dit waard
sûnder mis sein fan sokken dy't de ôfgoaden
ferlitten hawwe en leauwe yn God ús Skepper troch de Hillige fan
Israel. En dy Hillige fan Israel is Kristus; Hy waard
sichtber foar minsken, wy seagen mei langstme nei Him út en no sjogge
wy Him; en wy fertrouwe net op alters,
en net op it wurk fan ús hannen. |
171 Jes. 65:1 |
92. En dat Hy yn ús midden sichtber wurde soe ( want de Soan fan
God waard Minskesoan) en troch ús fûn wurde soe, dy't foarhinne net fan
Him wisten, dat seit it Wurd Sels sa
yn Jesaja: Ik waard iepenbierre oan harren dy't my net
sochten; Ik waard fûn troch harren dy't net om my
fregen. Ik sei, Sjoch hjir bin ik, tsjin in folk dat myn namme net
oanrôp 171. |
172 Hos. 2:23,1:10; Rom.9:25f; Mat. 3:9 173 Ezechiël 11:19f |
93. En dat dat folk in hillich folk wurde soe wie oankundige yn de
Tolve Profeten troch Hosea, sa: Ik sil wat net myn folk wie myn folk
neame; en har dy't net leave wie, leafste. En it
sil barre dat yn in plak dêr't it net myn folk neamd waard, dêr sille
se bern fan de Libbene God neamd wurde 172. En dit is ek
wat sein waard troch Johannes de Doper: Dat God wol
bysteat is fan dizze stiennen bern fan Abraham te meitsjen. Want doe't
ús herten ôflutsen waarden
en
ophâlden mei de ferearing fan stiennen, en God seagen troch it
leauwen, doe waarden wy soannen fan Abraham, dy't
rjochtfeardige wie
troch it leauwe. En dêrom seit God troch de profeet Ezechiel: En ik sil
har in nij
hert jaan, en in nije
geast yn harren jaan, en Ik sil it stiennen hert der útlûke en weinimme
út
har fleis, en Ik sil
harren in oar hert fan fleis jaan, sa dat hja yn myn geboaden wandelje
sille en myn wetten ûnderhâlde en dwaan. En hja
sille my ta in folk wêze, en ik sil harren ta in God wêze 173. |
174 Joh. 1:14 175 Jes. 54:1; Gal. 4:27 | 94. Sa dus, troch in nije ropping barde der in feroaring fan herten by
de heidens, troch it Wurd fan God doe't Hy fleis wurden wie en wenne by
de minsken, sa as ek Syn learling Johannes
seit: En Syn Wurd is fleis wurden en hat by ús wenne 174.
Dêrom draacht de Tsjerke in protte
frucht fan ferlosten; want net langer Mozes as middeler, of Elia as
boadskipper, mar de Hear sels hat ús ferlost, en dat
skinkt mear bern oan de Tsjerke, as earder oan de Synagoge; sa as
Jesaja ferklearre mei te sizzen: Wês bliid do
ûnfruchtbere, dy't gjin bern droegen hat 175, (dy
ûnfruchtbere is de Tsjerke, dy't yn eardertiden nea bern oan God
jûn hat), raaz it út en rop, do dy't nea de fleagen hân hast, want de
bern fan de ferlittene binne talriker as fan
har dy't in man hie. No, de earste, de Synagoge, hie de Wet as man. |
176 Deut.28:44;32:21; Rom.10:9 177 Jer. 2:8 178 Polycarpus brief oan de Filippiërs; Rom.13:10 |
95. Boppedat seit Mozes yn Deuteronomium, dat de heidens de holle
wêze soenen en it ûnleauwige folk de sturt. En nochris seit hy: Jim
meitsje my oergeunstich mei dy't gjin goaden
binne, en makken my lulk mei jimme ôfgoaden, en ik sil jim oergeunstich
meitsje mei wat gjin folk
is, en mei in ûnnoazel folk sil ik jim lulk meitsje 176. Omdat hja de
God dy't IS fersochten, en goaden earen en tsjinnen dy't
net besteane, en de profeten fan God deasloegen, en profetearren foar
Baal 177,
dy't de ôfgod fan de
Kanaäniten wie. En de Soan fan God dy't IS ferachten en feroardielden
hja, mar hja keazen Barabas de rôver,
dy't oppakt wie foar in moard, en de ivige Kening wiisden hja ôf, en
hja erkenden as harren kening de
tydlike caesar. Sa tocht it God better harren erfskip oan de domme
heidens te jaan, ja oan harren dy't net fan de partij fan
God wienen en net wisten wat God is. Omdat dus troch dizze ropping ús
libben jûn is, en God
foar Himsels yn ús it leauwen fan Abraham wer opwekt hat, hearre wy net
mear kweawillich werom te gean nei de earste
wetjouwing. Want wy hawwe de Hear fan de Wet oannaam, de Soan fan God,
en troch it leauwe yn Him leare wy God
leaf te hawwen mei ús hiele hert en ús neiste as ússels. No, de leafde
foar God is fier fan alle
sûnde, en de leafde foar de neiste docht de neiste gjin kwea 178. |
179 1 Kor. 14:20; 180 Ex. 20:13ff; Deut. 5:17ff 181 Ex. 21:24 182 Just. M. Dial. 12 183 Hos. 6:6; Jes. 66:3; Joel 2:32; Hand. 4:12; |
96. Derom binne wy de wet as learmaster net mear nedich. Sjoch wy prate
mei de Heit, en wy steane yn Syn tsjintwurdichheid, hoewol wy bern fan
it kwea wienen, no sterk wurden
yn gerjochtichheid en soberens 179.
Want de wet sil net langer sizze: Do silst net troubrekke, tsjin ien
dy't
alhiel gjin ferlet hat fan in oar syn wiif; en do silst net deaslaan,
tsjin ien dy't elke lulkens en fijanskip
ôflein hat; en do silst net begeare dyn neiste syn lân, okse of ezel 180, tsjin sokken
dy't
alhiel gjin ferlet ha fan ierdske dingen,
mar de himelske fruchten sammelje; en gjin each om each en tosk om tosk181,
tsjin ien dy't gjin minske as
fijân rekkenet, mar alle minsken as neisten en dêrom nea syn hân
útstekke kin om wraak te nimmen. It sil gjin
tsienden easkje fan immen dy't al syn besit opofferet foar God, dy't
syn heit en syn mem ferlit en al syn kunde en it Wurd
fan God folget. En der sil ek gjin gebod wêze om in dei neat te dwaan
foar in rêstdei, foar immen
dy't altyd sabbath hâldt 182,
dat wol sizze, dy't yn de timpel fan God, dat is it minske lichem, God
tsjinnet en elk oere
gerjochtichheid docht. Want Ik easkje barmhertigens, seit Hy, en gjin offers; en de kennis fan God, mear as brânoffers. Mar de dogeniet, dy't My in keal offeret, is as ien dy't in hûn deamakket, en dy't fyn moal offert, as offere hy barge bloed. Mar in elk dy't de namme fan de Hear oanropt sil behâlden wurde. En der is gjin oare namme ûnder de himel jûn, dêr't men troch behâlden wurde kin 183, as dy fan God, dat is Jezus Kristus de Soan fan God, oan wa't ek alle demoanen ûnderwurpen binne en de kweageasten en de ôffallige ingels, troch it oanroppen fan de namme fan Jezus Kristus, dy't krusige is ûnder Pontius Pilatus. |
184 Luk. 18:27 185 Bar. 3:29-4:1 |
97. Hy is dus fourtgien is en net mear ûnder de minsken, en no is
der in skieding en ferdieldens tusken de minsken; en wer ek mar ien fan
dy't yn Him leauwe Him oanroppe sil en
ta Him roppe en Syn wollen dwaan, dêr is Hy tichteby en oanwêzich, en
sil de bea fan dy't mei in suver
hert Him oanropt ferhearre. Dêr komt noch by, omdat wy ferlossing
krije, jouwe wy oanhâldend tank oan God, dy't
troch Syn grutte ûnneigeanbere en ûnneispeurbere Wysheid ús ferloste en
fan de himel redding
oankundige, te witten, de sichtbere komst fan ús Hear, dat wol sizze,
Syn libben as minske, eat dat wy út
ússels nea berikke koenen, mar de dingen dy't by minsken net mooglik
binne, binne mooglik by God 184. Dêrom seit Jesaja dit oer dy Wysheid 185: Wa is opklom nei de himel, en hat har krigen en har delbrocht troch de wolken? Wa is de see oerstutsen en hat har fûn en har meibrocht ynpleats fan goud? Der is net ien dy't har wei fûn hat, noch ien dy't har paed neigean kin. Mar Hy dy't alle dingen wit kent har troch Syn begrip, Hy dy't de ierde reemakke foar altyd, en har fol makke mei fjouwer fuottige bisten, Hy dy't it ljoch útstjoerde en it gie, Hy rôp it, en it harke earbiedich nei him. En de stjerren betrutsen har wacht, en wienen bliid, Hy rôp harren en hja seinen: Hjir binne we en hja strielen mei bliidskip nei Him dy't harren makke. Dat is ús God, der sil nea inoaren wêze ferlykber mei Him. Hy hat elke wei útfûn troch Wysheid, en hat it jûn oan syn tsjinner Jacob, en oan Israel dat hy leaf hat. Neitiid ferskynde Hy op ierde, en gie om mei de minsken. Dit is it boek fan de geboaden fan God en fan de wet dy't foar ivich jild. En hja dy't dêr oan fêsthâlde binne bestimd foar it libben. Mar dy't it ferlitte sille stjerre. No, mei Jacob en Israel bedoelt hy de Soan fan God, dy't fan de Heit de macht krige oer ús libben, en doe't Hy dat krigen hie, brocht Hy dat del nei ús, dy't fier fan Him wienen, doe't Hy op ierde ferskynde en omgong mei de minsken, de Geast fan God de Heit mingend en fermingend mei it skepsel dat God foarme hie, dat de minske wêze soe nei it byld en de likenis fan God. |
98. Dit leave minsken is de ferkundiging fan de wierheid en de manier
wêrop wy ferlost binne; dit is de wei nei it libben, dy't de profeten
foarsein hawwe, en dy't Kristus ta stân
brocht, en de apostels oerleveren, en dy't de tsjerke yn de hiele wrâld
oan har bern trochjout. Dit moatte wy
foarwis ûnderhâlde, mei in
stânfêst wollen en mei goede wurken en mei in oprjocht hert,
sa as God it wol. | |
186 Jes 1:30 |
99. Sa dat net ien him ynbyldet dat God de Heit in oaren wêze soe
as ús Skepper, sa as de ketters har ferbylde, want dy ferachtsje de God
dy't Is, en meitsje goaden fan wat dat neat
is. En hja meitsje har sels in Heit boppe ús Skepper, en ferbyldzje
harsels dat hja wat útfûn hawwe grutter as de wierheid. Want it binne
allegear goddeleazen en kweasprekkers tsjin
harren Skepper en tsjin de Heit, sa as wy oantoand hawwe mei it
bleatlizzen en bestriden fan harren saneamde
Kennis. En wer oaren fersmite it kommen fan de Soan fan God en de
tadieling fan
Syn fleiswurding, dy't de apostels oerlevere hawwe en de
profeten fan te foaren
oankundige, en sels soks as wat it einoardiel fan it minskdom
wêze soe, sa as wy yn it koart oantoand hawwe en sokken
wurde ek rekkene ûnder dyjingen dy't te koartsjitte yn it leauwe. En oaren nimme de jeften fan de Hillige Geast net oan, en fersmite foar harsels de profetyske genede, wertroch, as hy dêrmei begetten is, de minske de frucht fan it libben draacht foar God; dat binne dyselden dêr't Jesaja fan seit : want dy sille wêze, seit hy, as in iik berôve fan bledden, en as in tún sunder wetter 186. En sokken binne op gjin inkele wize tsjinstber oan God, want men sjocht dat se gjin frucht drage kinne. |
100. Sa dan, mei it each op dy trije punten fan ús diskusje is
de dwaling fier ôfwykt fan de wierheid. Want, of hja fersmite de Heit,
of se nimme de Soan net oan en sprekke de tadieling
fan syn fleiswurding tsjin; en oars nimme hja de Geast net oan, dat wol
sizze, hja fersmite de professije. En
foar al sokken moatte wy op ús hoede wêze en har wegen meie, as wy wier
wier God oanstean wolle, en de ferlossing
berikke dy't fan Him komt. |